TRUNG THU V TT NHI NG

Nguyn Chu
Trung Thu t Hi 95


Mt vi nh kho cu v phong tc cho rng dn tc Vit Nam c 3 ci Tt chnh, l:

1/ Tt Nguyn n (t 1 ljn mng 3 hay mng 7 thng ging m lch)
2/ Tt oan Ng (mng 5 thng 5 m lch)
3/ Tt Trung Thu (15 thng 8 m lch)

Nhng trong truyn thng dn tc ܮc ca dao ghi nhn th ch c Nguyn n v oan Ng ܮc gi l Tt cn Trung Thu th khng coi l mt ngy Tt. Bi ca dao ni v lch ngh ngi gii tr ghi rng:

Thng ging n Tt nh
Thng hai c bc, thng ba hi h
Thng t ong u nu ch
n Tt oan Ng tr v thng nm
Thng su bun nhn bn trm
Thng by ngy rm x ti vong nhn
Thng tm chi n ko qun...

"Chi n ko qun" l mt sinh hot ca m Trung Thu tr thnh phong tc, tr thnh mt m l hi dܧi nh trng.

Theo tc l, trong cc lng xm nng thn con trai, con gi hi hp v ca ht vui a dܧi nh trng. Li ca ting ht thܩng ܮc njm bng ting trng nh ht "trng qun", ht "hi trng rm". m Trung Thu mi nh NJu m rng ca, bn ngoi c treo lng n trung thu vi nhiu hnh th v mu sc khc nhau.

i vi ngܩi trܪng thnh y l mt dp Nj n ung chuyn tr, mt dp Nj tng bnh, tng tr cho cc bc nin trܪng, ng b, cha m v cc cp ch huy iu hnh s lm. Cc c s kinh doanh th tng qu cho khch hng... i vi tr em th y l mt dp ܮc n bnh, rܧc n, xem ma thin cu, hay ma ln, ܮc dp vui a huyn no thoi mi trong m trng sng p.

Ngy rm thng tm ܮc ngܩi Vit n cho v hܪng th mt cch trm lng, thnh thi khng rm r v cu k nh nhng ngy l hi khc. L Trung Thu din ra rt n gin: ti cc t gia, ngܩi ta dn c gm bnh trung thu v nܧc tr Nj cng t tin ... sau l n bnh ngm trng, min Bc Vit Nam gi l "C trng trng". Bn hu quy qun tr chuyn v ngm trng, nhn tri Nj d on v v ma sp ti... V m Trung Thu, ngܩi ta thܩng nhc ljn nhng nhn vt huyn thoi trong mt trng nh Ngc Th, Hng Nga, Hu Ngh; Thim Th v nht l Thng Cui ... mt i khi Nguyt lo cng ܮc ni ljn.

Bng B Ln trch dn mt on vn m t cnh sinh hot ca m rm thng tm ti H Ni cch y hn 60 nm:

"Trng sng quc. Ph x nhn nhng ngܩi. y rnh tng xong. rnh tng xong. u ph mt m rܧc. Cui ph mt m rܧc... Ngܩi ng nh try hi, n sng ta sao sa. No n c chp, n thim th; no n ko qun, n x rnh, L vng bung cu sng V Thy, vua Thun cy voi chy ch cng... Vui cha ch l vui! Ht c nh li i ngm c ngܩi: nh ta kho, nh n vng, nh ta nhiu bnh nh n t xi..."

on vn trn ni ljn Trung Thu thnh ph; bi th sau y ca n s Anh Th m t cnh m Rm thng Tm ti nng thn... vo thi thanh bnh xa xa:

Tri trong sng, trng trn l lng gi
ng m sng, khm chui lng m mng
Nhng ao bic ngm sao y nܧc t
Bi tre gi li l un lng cong.

ܩng trong xm trng chin chung nhp ni
Tr con theo s t rܧc vang m
Ngoi nh sng ting cܩi chen ting ni
Gi trai lng ra hp ht trng qun...
(Anh Th)

Mt thi s khc cng hi tܪng nhng k c v Trung Thu thu no mt cch tha thit:

ܩng lng, ng xm ni ni
m rm vang di ting cܩi ging ca:
Trng qun, quan h... gn xa
Thng thnh trng nh cho ta gp mnh
Dܧi trng trai gi NJu xinh
Ci duyn thm thm, ci tnh thm ti
Trn cao nhon ming trng cܩi
Khi nghe trao ǰi nhng li i n
Mt nm c my m rm
Mt ǩi c ܮc my ln Trung Thu?
(Vo Thu -- trch t Hng Hoa t Nܧc Ca Bng B Ln).

Ngha Ca Ngy Rm Thng Tm

Thng 8 l thi im gia ma thu, ngy 15 thng 8 m lch l ngy chnh gia ma thu. Nhiu dn tc ng xem Trung Thu nh mt ngy l hi vui chi. c im ca Rm thng Tm, ca m Trung Thu l mt l Hi khng nng v hnh thc nghi l nh Tt Nguyn n, Tt oan Ng. Do gi l Tt Trung Thu hnh nh khng ܮc n lm. C l nn gi Trung Thu l Tt Nhi ng, v trong dp ny tr em ܮc ǥc bit quan tm, ܮc u i v tui thanh xun ܮc nhng gi pht m NJm thn i trong khung cnh nn th, tr tnh, lng mn...

L hi m Trung Thu em li nim vui nh nhng, hn nhin, th mng, thn tin v... siu thot!

V, theo cc phn tch ca y hc phng ng th Ma Thu, Bc Bn Cu l thi im m kh hu tr nn n ha, vn vt lng džng, nhit Ƕ h dn nh Nj chuyn vo tit ng. Nng thu trong v du, tri thu y my tri nh nhng, sng thu mt nn trng thu cng sng v p hn trng cc ma khc, nht l Trng Trung Thu.

Theo Dch l th ma Thu thuc qu KHN (cc ma khc nh Xun thuc qu CN/Tri; H thuc qu LY/La; ma ng thuc qu KHM/Nܧc).

KHN l tܮng ca t. t l ni n nhn v dung ha tt c nhng hin tܮng xy ra trong v tr, t l ni "thu lim" ngha l c džng li, khng tan ra. Ch "Thu" l rt v, em v, ch "Lim" l gp li, l ct du... l ngha cha ǿng trong nh lut "Xun sinh, H trܪng, Thu lim, ng tng". Con ngܩi l mt v tr nh (tiu v tr) nn phi tun theo vn hnh ny Nj iu chnh sinh hot theo chu k.

Ma Thu thuc m, mt Trng cng thuc m, nhng l Thi m nn trng lc no cng du hin, gi cm, gi tnh, gi nh, nn th, m mng... ǥc bit l Trng Thu gm hai m tnh "Thu lnh cng thm nguyt t ngi"-- Xun Diu.

Trong truyn thng Vit Nam, mt x hi nng nghip, mi mt ngy l hi NJu mang mt mu sc v c nhng ngha ring.

Sau ma h nng bc, tri thu mt m, khung cnh thin nhin du m lm cho tm t con ngܩi bng tr nn nh nhng, khoan khoi. Ti cc vng nng nghip, thng tm l thng rnh ri, thoi mi v "la ba trng" gt xong cui thng by; v ma chnh cha ti ... y l thi gian ch thu hoch, do , hi l m rm thng tm l mt Nhp ngh ngi trong chui di lao Ƕng nng nghip vt v.

Trung Thu khng phi l mt ci Tt ng ngha. Trong cc in l v phong tc tp qun xa khng thy ni ljn Tt Trung Thu, hay Tt Nhi ng. T sau nm 1945 mi c sinh hot quy m cho thiu nin vo dp Trung Thu v gi l Tt Nhi ng. Lch sinh hot hng nm ca quc gia khng xem Trung Thu/Tt Nhi ng l ngy l chnh thc _ hc sinh khng ܮc ngh hc.

Rm thng tm, x hi Vit Nam xa, ǥc bit l min Bc Vit Nam c mt s sinh hot chnh l "Chi n ko qun", dn "C trng trng" v "ht h vui chi dܧi nh trng".

"Chi n ko qun" ng ngha l mt cuc thi n lng c hnh bng di chuyn vng quanh trn mn giy m; c ch lm cho hnh bng chy theo nhau vng quanh, l mt cnh qut b tr bn trn, hi nng t ngn n s lm quay cnh qut ko theo cc dy hnh ܮc treo trong lng n... "Chi n ko qun" l mt dp thi ti kho lo lin quan ljn k thut v ngh thut.

"C trng trng" l mt phong tc ǥc th m Trung Thu. C trng trng l mt mm c gm hoa qu, bnh mt v cc kiu n lng. Bnh gm bnh nܧng, bnh do, bnh mt... lm theo hnh trn tܮng trng cho mt trng. (Ngܩi Trung Hoa lm nhiu loi bnh theo loi hnh c trang tr hoa vn c ch Tu vit theo li trin Nj bn trong dp Trung Thu, gi l "Trung Thu Nguyt Bnh" -- bnh Trung Thu rt ǡt tin).

V n Trung Thu Ngܩi Hoa lm ra nhiu th, ngoi n trn, n ng sao ngܩi ta cn thy n C chp, n Ngc th, v n Thim th.

n C chp (hay c gy) do s tch "L ng vng nguyt" ngha l "c chp nhn trng". C tch v truyn thuyt Trung Hoa k rng c gy l mt con vt c kh nng ha thnh rng, do n c mt gi tr ǥc bit.

n Ngc th tc l hnh "con th trng" do truyn Hng Nga-Hu Ngh ca Tu. Truyn k rng Hng Nga l mt c gi p v ca Hu Ngh, mt tay thin x (bn gii) ni ting v dng cung tn bn ri chn ci mt tri mang hnh con qu la u cy Ph Tang ngoi bin. Mt hm Hng Nga nhn lc Hu Ngh i vng, ly trm thuc trܩng sinh m Ty vng Mu cho Hu Ngh, ra ung. Ton thn Hng Nga bng lng lng nh nhng bay khi mt t ln thng mt trng. Hu Ngh bit ܮc, tc gin ly cung tn bn ln mt trng, con th ngc che ch cho Hng Nga... t Hng Nga mt mnh trn cung Qung Hn (v cng lnh gi) cng vi con th ngc.

n Thim th hnh con cc m mt trng. Ch Tu "Thim th" l con cc, tc truyn ngܩi tu bnh dn cho rng nhng vt en trn mt trng l nhng con cc, cho nn mt trng cn gi l "thim cung".

Qua phn tch v tm hiu v Rm thng Tm m lch v Tt Trung Thu, chng ta c th rt ra kt lun l: Phong tc Trung Thu Vit Nam c nhiu im khc bit vi phong tc Trung Hoa. Cc truyn thuyt v trng v cc nhn vt lin h ljn trng v Trung Thu trong vn ha Tu cng rt khc vi truyn thuyt ca Vit Nam. Ngܩi Vit nhn vo trng thy thng Cui v cy a ngܩi Hoa thy Hng Nga, Th Trng v cc en. Mi mt li nhn l mt quan im chi phi suy t v sinh hot.

V s tip gip lnh th v c nhng giao lu ǥc bit trong lch s hai dn tc, nn s pha trn vn ha xy ra mt cch thm lng, tim tng. S thm nhp vn ha Trung Hoa vo ǩi sng Vit Nam tim tng ljn ni nhiu ngܩi Vit khng th phn bit ci ca mnh, ci ca ngܩi. Chng hn, khi ni v Trung Thu ngܩi ta xem n nh l mt ci Tt v cho rng ngun gc ca Tt Trung Thu c t bn Tu do cc s tch nh Hng Nga-Hu Ngh, truyn thuyt ܩng Minh Hong du Nguyt in nh php thut ca mt php s v.v... Nhiu ngܩi mܩng tܮng ra nhng nng tin trong v khc Ngh Thܩng ti cung trng... y l nhng h cu ca ngh s Trung Hoa, m l nhng ngh s cung nh... Thc ra, ngܩi Vit truyn thng c nhng tܪng tܮng, nhng h cu ring Nj sng to ra nhng hnh nh khc vi Trung Hoa v Trng rt Ƕc o. Hnh nh"Thng Cui ngi gc cy a" l tܪng tܮng ca ngܩi Vit khi t ǩi sng thc t. "Cy a" l biu tܪng a tm t ngܩi Vit v vi cng lng thn thng, vi bn ong y k nim, thng Cui l hnh tܮng ca mt ngܩi dn cht phc nhng ngh s, giu tܪng tܮng... V thng Cui b ǩi hiu lm l "di nh Cui". Trong vn ha Tu, mt trng khng c thng Cui v Cy a. Thng Cui khi th ngi, khi th ng gia mt trng ty theo cng vic n lm. Ca dao Vit Nam a ra mt hnh nh rt thc t:

"Thng Cui ng gia mt trng
Cm ru cm r n sng kin kin
em v lm nc lm thuyn
i bun i bn, t tin cho vay..."

Thin ngh, cn phn bit r cc hnh tܮng vn ha ca Vit v ca Tu, Nj trnh ly ca ngܩi lm ca mnh, em ca mnh gn cho ngܩi.


VIET Magazine 415 Home Page