Nhn li Affirmative Action trong trit hc php l

CNG L V T DO:
T PLATO, MARX N RAWLS

LUT S NGUYN HU LIM


LTS: y l mt bi bin kho rt cng phu ca lut s܏Nguyn Hu Lim. Chng ti trn trng gii thiu ljn qu Ƕc gi. V bi tng i di, nn chng ti xin ng nhiu k, mong qu Ƕc gi n džc.
Justice means the maintenance of a positive order by conscientious application of it. (Hans Kelsen, 1949)

I. Mt Hnh Trnh Khi Nim

Lut php l nh ch Nj thc hin cng l. Nu trt t khch quan l c ch m con ngܩi mun thit lp th cng l l ni dung ca trt t . Cng l l mt khi nim o c gn ghp cho mt tc Ƕng, mt vn NJ, mt bi cnh, mt t chc. Mt b lut, th d, c gii quyt ܮc hai v chnh ca t ng ny "cng bnh v hp l" hay khng ty theo bn sc ca khi nim v cng l cho c nhn hay n v x hi .

Mt h thng t chc -- hay ni cch khc, mt trt t x hi -- v d, h thng php ch ch c th hon tt v th hin ܮc cu cnh hay khng l ty vo ni dung ca trt t . V phng din lut php, mt h thng php l c th ܮc t chc cht ch, c cu hon chnh, truyn thng hnh x ng lut; nhng nu ni dung php lut v hu qu ca s hnh x ni dung khng thc thi ܮc cm nhn v tiu chun cng l ca con ngܩi v x hi th h thng php l cha thc hin ܮc mc ch hin hu ca n.

Cu cnh ca cng l l tha mn nhng khi nim v cm nhn v gi tr cng bng v l tr cho i a s qun chng trong mt n v x hi Nj hng s dng ܮc nng lc o c v Ƕng c thc ca h cho mt mc ch chung. John Rawls, trit lut gia (legal philosopher) ni ting Hoa K hin nay, trong lun NJ A Theory of Justice, mt tc phm trit hc php l c tm nh hܪng hng u trong th k ny, vit: "Mt x hi cng l xc nh bin gii v bi cnh cho c nhn Nj h n lc, cung cp mt nn tng quyn hn, c hi v hiu qu nht cho mc ch ti hu ca x hi ."

Mt trong nhng chiu hܧng tin ha r rt nht ca x hi, nht l Ty phng, l s ln mnh ca vai tr lut php trong s chi phi v thay th vai tr truyn thng ca cc c ch gi tr khc nh tn gio, hc ܩng v gia nh. y l qu trnh tin ha ca t chc trn phng din chnh tr dn ch. Vi s trܪng thnh ca c ch quc gia th bi cnh x hi v kinh t ca n vܮt ra khi tm nh hܪng gi tr ca c ch truyn thng khi m, ni theo Ty Phng, chic bnh ca tc l b sp ǰ th ljn lc lut php phi ln ngi Nj lp vo khong trng .

T hai th k qua, c ch chnh tr, trong c lut php, dn ch Ƕng chiu hܧng tin ha ca x hi Ty Phng. Chnh quyn, vi sc mnh lut php, chim a v Ƕc tn ca quyn lc. Quyn lc ny ܮc thc thi qua ni dung php lut vi c ch cܫng bch. Mi t chc khc, gia nh, tn gio, nghip on, hng xm, bng ng NJu b ǥt nm trong gii hn ca lut php quc gia.

Ngy nay, gi tr o c th hin ni dung lut php, khc vi trong qu kh khi m lut php ch l vn NJ ca s c ch ha o c. Hoa K, chng nh v l mt ti hnh. Ngܩi v gi cnh st v ln n hnh Ƕng ny, phn ln, v "lut php ln n" n. Trt t gia nh khng cn mang ǣng cp ca truyn thng; m l ca gi tr php l. Xung Ƕt ni b trong gia nh NJu ܮc cc c quan cng quyn gii quyt trn tiu chun php lut khch quan.

Khi ni ljn cng l, chng ta phi ni ti cng l ca thi i, x hi v bi cnh vo. Cng l l mt khi nim l tܪng tru tܮng ch quan ty thuc vo nhng yu t khch quan m khi nim ܮc ny mm. Cng l l tiu chun tng quan ca nguyn vng c nhn ng thi i u vi nhng bt thܩng, bt thin ca x hi. Con ngܩi mun c mt x hi cng l trong n bo m ܮc t do, cng bnh, an ninh, c hi v gi tr c nhn. X hi phi c khong trng Nj cho con ngܩi pht trin, khai sng v s dng lc c nhn trong gii hn va phi v cn thit ca lut php.

V th, ܧc vng thi im no nh du gi tr ca x hi trn phng din cng l. Tt c nhng danh t, tn gi Nj o lܩng mc Ƕ o c x hi ny NJu pht xut t ch quan tnh thi i v khng gian . Ni theo Hegel, trong Philosophy Of Right, th d g i na, mi c nhn l "mi a con ca thi i ca h."

Cng l l mt khi nim din t v mt x hi tt p, mt bi cnh sinh sng o c, mt s th hin ܮc hy vng v ܧc mun ca c nhn. Cng l thit lp nhng tiu chun cܫng bch cho php lut: Lut php phi cng minh, r rng, khng thin v, phi ܮc i x cng bnh, ngang nhau trܧc php lut nh cu ni "equal justice under law" ca truyn thng php lut Anglo-Saxon. Theo truyn thng php l Hoa K th phn ln nhng g ca khi nim cng l c th ܮc thc thi qua hnh thc th tc php l. l thc t ca nhng v t tng Hoa K hin nay. V d, Nj bo m quyn bt kh xm phm ca c nhn trnh khi b xt hi v c, hnh lut Hoa K, bng th tc v lut bng chng t tng, quyt nh rng nhng bng chng thu thp ܮc bng phng cch vi phm nguyn tc hin php s khng c th ܮc s dng trܧc ta.

tin ljn nhng bܧc tin ln nh lut php Hoa K, mt bi cnh lch s n nh v lin tc phi c. Trܧc ht, mt khi nim, mt l tܪng v cng l (v d: t do c nhn i chi vi bo lc ca chnh quyn) phi ܮc cng nhn. Tip theo, c ch v c cu phi ܮc thit k Nj thc thi l tܪng cng l . Khi h thng lut php ܮc thit k v iu hnh th chnh lch s ca h thng lut php y, bng kinh nghim, s xp ǥt th t gi tr cng l bng s hnh x sc mnh php lut ca n.

n giai on trܪng thnh ca mt quc gia dn ch php tr, cng l php lut (legal justice) s ng vai tr ch Ƕng i vi cng l o c (moral justice). Cng l php lut tha mn ci yu tnh tng qut v cn thit (social general necessities) Nj gii quyt mt cch n tha, hiu nng v hp l nht cho cc mu thun v tranh chp. Trong khi , cng l o c ch l Ƕng c ch quan ca cc tng lp khc bit trong x hi. V cng l php lut mang tnh cܫng ch, cng l o c phi phc tng n d cng l o c ang ܮc a s cng dn chp nhn. V d in hnh Hoa K l vn NJ ph thai. Lut php cho php ph thai (trong gii hn; tuy nhin, mt s ng dn M cho php quyn l v o c ("st nhn"). Nhng cng nn nh rng, nu cng l o c l Ƕng c ca mt n lc chnh tr c hiu nng th lut php s th hin n bng cch hp thc ha n qua cng l php lut. Lch s pht trin lut php Ty Phng l tin trnh iu chnh nhng xung Ƕt gia hai lnh vc cng l trn.

Cng l php lut phi mang ba yu tnh cn bn:

(1) C cu cnh tnh, (2) gii quyt c hiu nng nhu cu cn thit ca hin ti, v (3) c kh nng m li v linh Ƕng thay ǰi vi iu kin, gi tr, nng Ƕng mi. Cng l php lut khng ܮc mang gi tr tuyt i v y khng phi l gio l tn gio. Hn na, gi tr tuyt i mang mm mng bin minh cho chuyn ch v Ƕc ti. Cng l l mt tin trnh, mang gi tr tng i, mt n lc qun bnh gia n nh v ǰi thay, t do v bnh ǣng, c nhn v cng chng, t do kinh doanh v kinh t tp trung, o c c nhn v nhu cu tp th.

Nu php lut khng m trch ܮc, khng thc hin ܮc ba yu tnh cn bn trn th x hi s b b tc i vi nhng nhu cu ca n. Cch mng v bo Ƕng chnh tr c th s l h qu. Thc t lch s cho ta thy rng cng l l mt l tܪng mnh nht Nj to ra nhng nng lc cch mng trong nhng th k gn y, ǥc bit l cao tro ch ngha Cng Sn. Tuy nhin, lch s cng cho thy rng mc Ƕ cng l m con ngܩi t ܮc lun lun khim khuyt, to thm nhiu bt cng, v mi li v sau ci l tܪng cng l m h tm kim.

Tuy nhin, vn nn ln lao khng phi ch xc nhn l tܪng cng l nh l mt cu cnh v ni dung ca trt t x hi. Nhn loi phi vt ln vi khi nim cng l nhng cng l no? Ca ai? L g? C th gii quyt nhu cu cng l bng mt cuc cch mng ton din v cn bn c cu x hi l bt cng nh Marx ch trng? Hay ch c th p ng tim tin, tng phn nh Rawls quan nim?

Trn quan im Ty Phng, "Tt c c hnh NJu bao gm trong cng l" nh hin nhn Hy Lp Theoynis ni. Trong cun Republic, Plato phc ha mt c ch chnh tr ǥt nng gi tr tp th. Cng l, theo , l s lin h tt p gia cc b phn ca x hi. Chnh tr ca Plato l chnh tr ca giai cp. Cng dn phi bit ch ng ca mnh, lo vic ca mnh tt p, v bit gi phn mnh. Quan nim ny cng ging phn no, v cng khong thi i, vi quan nim trt t cng l ca Khng T Trung Hoa. y, trong cng l ca Plato, tt c cc iu lut, php tc ܮc thit k Nj xc nh v tr c nhn trong x hi. Mi c nhn NJu ܮc sinh ra Nj cai tr, k sinh ra i bun, i lnh. Mt ngܩi ch c kh nng i bun m lm chnh tr l bt cng. Lut php, do , nhn mnh ljn khc bit gia giai cp, tng lp, c nhn. Mc tiu ca lut php l gip ǫ cng dn lm ng bn phn m h c v tr sn. Khi nim ca Plato c cn bn chuyn chnh, ǥt trng tm vo trt t chnh tr, x hi ln trn t do c nhn. C nhn ch l mt b phn nh ca quc gia v phi hy sinh chnh h Nj phc v l tܪng chung. Plato t chi s khc bit gia cu cnh c nhn i vi ch ch ca quc gia. Ch c thc t quc gia; ch khng c thc t c nhn. Tnh t nhin bt buc mt "trt t cao hn" -- a stable whole, collective of a higher order: the state (mt trt t tng th v cao c: quc gia). Trong cun The Open Society and Its Enemies, Karl Popper cho rng ch thuyt ny ca Plato m u cho thc "historicism" (s nh lun), pht sinh ra trit hc Hegel v sau l Marxism.

nj ca Plato, Aristotle, th c quan nim khc v cng l. Theo Aristotle, cng l phi bao gm bnh ǣng. "Cng l l s phn chia c mc Ƕ (proportion)." Hay ni rng hn, "h tng l cng l" (reciprocity is justice). Cng l ca Aristotle cng nhn mi c nhn c quyn bnh ǣng t nhin. Mi c nhn c quyn ܮc hܪng theo kh nng v nhu cu. y l "cng l phn hnh" (distributive justice). Aristotle cn quan nim thm v cng l hon chnh (corrective justice) trong , ai lm sai phi ܮc sa ng, ai b mt mt phi ܮc bi thܩng. Vn NJ Affirmative Action hin nay Hoa K nm trong bi cnh ca khi nim "cng l hon chnh" hay l "cng l b tr" ny.

Tuy nhin, Aristotle, vn l con ca thi i thu khi ng chp nhn s cai tr chuyn ch ca ngܩi c ti, c c -- mt minh-trit qun-vng (philosopher-king) theo quan im Plato -- vn c quyn Ƕc ti, chuyn chnh. Aristotle cho rng tnh bt bnh ǣng l t nhin v t n khng vi phm nguyn tc cng l. C ch n l i vi ng l khng i ngܮc vi khi nim cng l vn bao gm bnh ǣng.
(Cn tip)


VIET Magazine 416 Home Page