CNG L V T DO:
T PLATO, MARX N RAWLS

(Tip theo k trܧc)
LUT S NGUYN HU LIM
II. S Chuyn Ha Ca Khi Nim: T Do, C Hi i Vi Trt T, Bnh ng

Cho ljn th k th 19, th quan nim trn b ph mnh m bi Karl Marx. Marx cho rng s bt cng kinh t l ngun gc ca tt c cc bt cng khc. Mt trt t kinh t mi trong phng tin sn xut phi ܮc nm trong tay ca i chng l cn thit Nj gii quyt nhu cu cng l ca thi i. Mi khi ngun gc ca bt cng" giai cp, bt bnh ǣng kinh t, chnh quyn" ܮc loi b, th cng l ܮc hin thc. Cng l ca Marx, trn phng din kinh t ܮc thu gn bng cu sau y ca Louis Blanc: "Produce according to his abilities; consume according to his needs (Sn xut theo kh nng; tiu th theo nhu cu). Trong tin NJ kinh t ny, cng l lut php khng cn l c ch cܫng p ca k mnh. Cng l s i theo lut t nhin (natural law). Nhn loi khng cn ljn lut php v h gi t bi cnh sng cn (realm of necessity) Nj i vo phm vi t do.

Trܧc Marx, Immanuel Kant dng n cn t do Nj nh gi mt h thng php lut. T cn bn gi tr ca t do, mt quyn bt kh xm phm ca con ngܩi, Kant, trong The Metaphysical Elements of Justice, nh ngha cng l l "S tng hp nhng iu kin m trong lc (will) c c nhn ܮc ha nhp vo lc ca tp th (collective will) trn cn bn m t do ܮc cng nhn l cu cnh ti hu." Kant khc vi Aristotle trn lnh vc u tin gi tr. Ci nhn ca Kant c tnh cht siu hnh (metaphysical) hn l thc dng. Trit lun ca Kant cng ܮc ph bin vi nhng lun NJ ca trit gia Anh Herbert Spencer. Trong cun Justice, xut bn New York nm 1891, Spencer nhn mnh rng ci gi tr cao nht ca cng l l t do, ch khng l bnh ǣng. Mi c nhn, Spencer l lun, c quyn hܪng t nhng g c ܮc t kh nng v phm cht ca h. C nhn phi c quyn thng tin chnh mnh, lm ch ti sn, t do chn la ngh nghip, t do i li, t do t tܪng v tn gio. Spencer cho rng nhng quyn hn v t do trn ch b gii hn bi thc c nhn, tn trng quyn li v t do ca k khc. T do ca mi ngܩi b gii hn bi t do ca qun chng. Ni tm li, cng l l quyn hn con ngܩi ܮc "t do hnh x theo lc chnh mnh vi iu kin khng xm phm vo t do ca tha nhn."

L thuyt v cng l, nh ܮc trch dn s lܮc trn phn ln cha ǿng hai yu t "bnh ǣng" v "t do". S hin din ca t do v bnh ǣng thܩng dn ljn nhng tranh chp gi tr. Vai tr ca lut php l la chn mc Ƕ c th chp nhn ܮc cho hai yu t trong bi cnh kh khn ca x hi vn y mu thun v khc bit. Mt x hi qu nhn mnh ljn t do s dn ljn ri lon v bt cng. Nhng nu bnh ǣng l mc ch phi t ܮc bng mi gi th nng Ƕng tnh cho sng to v tin b s b chn p.

Trit gia William Sorley, trong cun The Moral Life (1911), NJ ngh phng php sau y Nj gii quyt mu thun t do v bnh ǣng: (1) Mt h thng gio dc ph thng Nj to s pht trin ng NJu v ton din cho qun chng, (2) cung cp c s sn xut, phng tin vt cht, cng n vic lm cho mi ngܩi, v (3) kin to mi trܩng tinh thn cng nh vt th khuyn khch sng to v trܪng thnh ca c nhn. M hnh x hi ca Sorley nhn mnh ljn c hi cng l, khuyn khch t do. Trong khi , John Rawls, cng trong A Theory of Justice, NJ ngh mt m thc phc v cng l trn hai nguyn tc: (1) Mi c nhn c quyn hn ti a trn lnh vc t do tng xng vi t do ca tha nhn; v (2) nhng bt cng v x hi v kinh t phi ܮc xp ǥt Nj ܮc li ch ti a cho mi ngܩi, v trong , a v v chc phn x hi nh km phi ܮc m rng ca cho tt c. Theo Rawls, hai nguyn tc ny khng c u tin ngang nhau, m nguyn tc th nht phi ܮc ǥt trng tm hn. Rawls quan nim rng t do cn bn ca cng dn l t do chnh tr bao gm t do ng phi, ng c, bu c, ngn lun, t chc v hi hp; t do v t tܪng, truyn thng, tn gio; t do kinh doanh, ti sn; t do khng b bt b, vu khng mt cch v php, bt hp php. Nhng quyn t do cn bn trn, nu ܮc xc nh v tn trng th mc tiu cng l ca lut php s ܮc gii quyt xong hn mt na.

Nguyn tc th nh, theo Rawls, p dng vo s phn phi li tc v giu c v s phn quyn trong x hi Nj xp ǥt mt c cu quyn hn v trch nhim hiu nng v m rng cho mi ngܩi. D rng s phn phi li tc v giu c khng cn phi ng NJu, n phi cho s ng li ca mi ngܩi. Rawls cn cho thm mt gi tr cng l khc, l s t trng (self-respect) m ng cho l mt yu t quan trng trong cn cn hnh x lut php. Ci ch NJ chnh ca Rawls, ngoi nhng phc ha trn, l: khi nim cng l khng gii hn nhng yu t bt bnh ǣng; cng l i hi rng ch ng ca mi c nhn NJu ܮc c hi tr nn tt p hn. Rawls cho rng c nhn c ܮc t do hay khng phi ܮc quyt nh bi quyn hn v trch nhim m c ch x hi giao ph. T do l mt khun mu ca t chc x hi.

D nhin, t do v bnh ǣng ch l hai phm cht quan trng ca cng l. Truyn thng trit hc chnh tr Ty phng t Plato ljn Hegel, Hobbes, Bentham NJu ǥt u tin trt t nh nܧc ln trn t do v bnh ǣng. Theo Thomas Hobbes, th lut cao nht ca nh nܧc l bo v ha bnh v trt t x hi. Nu x hi c ha bnh th con ngܩi ܮc an ninh v bn thn, ti sn v cng n vic lm. Do , an ninh x hi l nguyn tc ti cao ca cng l. Lun NJ ca Hobbes khng gii quyt ܮc nhu cu cng l cho mt x hi vn c trt t v an ninh" v d mt quc gia dܧi ch Ƕ chuyn ch. Hobbes cng qun l u tin an ninh s b e da nu t do v bnh ǣng khng c c hi pht huy.

Cng tng t nh vy l trit lun v php lut ca Jeremy Bentham. Lut php, theo Bentham, phi tp trung vo cng tc bo v an ninh c nhn v ti sn ca h. i vi ng, t do v bnh ǣng l th yu. Cng l ca Bentham, cng nh ca Hobbes v Plato, l cng c tr thc ca giai tng x hi mun gi nguyn tnh trng ng thi (social status quo).

Nhng vi lch s m rng ca, u tin ca nguyn tc an ninh v quc gia dn dn nhܩng ch cho t do v bnh ǣng. Trong cc quc gia dn ch php tr v x hi a nguyn to c hi gn lc v o thi gi tr cng l theo pht trin ca ǩi sng kinh t. cc quc gia ny, t do v bnh ǣng, nht l t do c nhn, chim u tin gi tr trn din n cng l. V d, lch s php lut Hoa K l mt tin trnh m rng cn bn t do c nhn i vi chnh quyn trn vn kin "Bill of Rights". Th d, Ti Cao Php Vin Hoa K trong n lnh Roe V. Wade, 410 U.S. 113 (1973), sng lp quyn "ring t" (right to privacy), mc d hin php M khng NJ cp ljn quyn ny.

Trong cc quc gia x hi ch ngha, nguyn tc cng bng ܮc ǥt u tin trong khi t do b ǥt vo hng th yu" trn thc t, b bp.

Nhn li, qua l thuyt cng nh qua kinh nghim lch s, th ch c nn kinh t chnh tr dn ch php tr l to ܮc nhiu c hi nht cho s pht huy gi tr t do v c hi bnh ǣng. L do bt ngun t s cng nhn rng: mc d x hi thiu bnh ǣng" d nhin x hi khng bao gi bnh ǣng ܮc" nhng nu c nhn c t do v bnh ǣng c hi, th mc Ƕ bt bnh ǣng s ܮc iu chnh, gim bt v tha mn yu tnh hp l ca x hi.

iu ny phi ܮc lm sng r. Th d trong mc tiu pht huy cng l kinh t, chnh quyn mun mc Ƕ bt cng v ti sn v li tc phi ܮc iu chnh, gim bt. Nu x dng nguyn tc cng l phn hnh (distributive justice) th chnh quyn c th nh thu (mt hnh thc tch thu) nng vo k giu v trc tip phn phi cho ngܩi ngho. Nhng, gii php ny km hiu nng v n s lm cho gii giu c mt nng lc sn xut. Nu p dng nguyn tc cng l t do, chnh quyn nhn mnh ljn bnh ǣng c hi Nj khuyn khch nng Ƕng tnh ca mi giai cp" cng vi mt ch Ƕ thu m ly tin hiu qu" th chic bnh kinh t s to hn cho mi ngܩi cng hܪng, ng thi vi s gia tng ca mc Ƕ t do c nhn. Mt x hi phi khuyn khch k c ti nng, chu kh hc hi, sng to, lm vic, dnh dm; ng thi phi trng pht mt cch gin tip (b ngho kh) cho gii lܩi bing, hoang ph. D nhin, thnh phn b nhng bt li khng phi v li h (tn tt, gi yu...) phi ܮc i x nhn o. Khng g khuyn khch hiu qu Ƕng c kinh t mnh hn l nu "c gan lm giu th c c hi hܪng; lm bing th kh khng ai lo." Cng l t s ܮc nh gi bng s tin b ca mi ngܩi" hay s ng. Cng l phi tng xng vi n lc c nhn. Nu ti lm vic gp ba ngܩi hng xm, khi mi yu t khc qun bnh, m ti cng ch hܪng bng n, th l bt cng. y cng l quan nim ca Justinian m cun Corpus Juris Civilis phc ha, "Cng l l lc thܩng trc v vnh cu thܪng l c nhn theo gi tr ca h." Hay theo Emil Brunner ca Swiss th, "Ai, hoc ci g, thܪng l c nhn theo s xng ng ca h (his due), ngܩi , hay ci , c cng l; mt thi Ƕ, mt c ch, mt b lut, mt lin h i x c nhn theo g ng Nj h ܮc trao nhn, l c cng l."

III. I TM MT NI DUNG CNG L: MARX I RAWLS

C Marx ln Rawls nhn vn nn cng l trong vin nh ca ni dung o c x hi. Ni dung o c ny th hin qua bi cnh t chc ang gn ǥt nhng c ch v cu trc bt cng ln con ngܩi. C ch x hi khng nhng gii hn v p bc m cn p ǥt gi tr, nn to Ƕng c c nhn, to dng c tnh, gy thc chn la v phm tr ܧc vng cho con ngܩi. Do , nu c ch bt cng th x hi cn mi mi bt cng v h qu v tc Ƕng vn ha cng nh thc bt ngun t cu trc t chc ca n. Marx v Rawls NJu nhn mnh ljn gi tr cao c ca phm cch con ngܩi ܮc sng trn cn bn c nhn vi quyn t ch cho sinh mng v ǩi sng ca mnh. C hai NJu cng nhn rng mun cng l ܮc th hin th c ch v cu trc x hi phi ܮc ti kin to v ti t chc. Ngha l phi bt u bng mt c s cng l tch cc bng s lnh o ca chnh quyn.

Nhng Marx th mang nhiu trit Nj tnh t s phn tch gi tr c ch x hi cho ljn ni dung o c ca mt tin trnh kh th. Trong khi , Rawls th va phi hn, ng trn cn bn v iu kin c sn, mang t cch mng tnh, mun th hin cng l bng chnh sch x hi Nj mong thc thi mt o c cng l c tnh cht phn hnh.

C hai NJu mang vin kin y tch cc tnh. Nhng vin kin ca Marx tr nn utopianism khi trn tin trnh th hin cu trc x hi (v giai cp, v chnh ph) th Marxism ch thc hnh ܮc cng l tiu cc qua c ch "chuyn chnh v sn" m chnh sch ca n bt ngun t Ƕng c cng l tr th (retributive justice).

Rawls gi nh a nguyn tnh ca x hi v con ngܩi vi nhng phm tr trch nhim v bn phn t nhin ca c nhn i vi tp th; m trong , mi chng ta phi c thc tch cc v cng l ng lc vi ch Ƕng tc thnh Nj thc hin n. Nhng Rawls khng c xc nh cn bn t chc v c ch Nj hin thc ha ni dung cng l ca ng. T cn bn vin kin Marxism, Rawls b ri vo khuyt im nng nht l thiu ni dung ch Ƕng tch cc v phng din c ch nhm gii quyt vn nn o c cng l mt cch trit Nj v tn gc r. Rawls quan tm ljn c ch chnh tr nhiu hn l nhng cu trc x hi khc vn trn ngp v chi phi c nhn trc tip v trܩng k. Nu chnh tr dn ch m ch Nj duy tr mt c ch cng nghip m trong gii lao Ƕng khng ܮc th hin nng Ƕng c nhn " "dn ch kinh t" " th liu m thc cng l ca Rawls c gi tr ph qut v thc cht no khng?

Nhng ch trch ny ch c gi tr nu thc t cho php m thc ca Marxism ܮc th hin. Dn ch kinh t mang ni dung t chc khc bit i vi dn ch chnh tr. Mt nhm nng dn c th "ܮc cho" lm ch mt nng trܩng tp th, nhng bn cht ch nhn ca h i vi nng trܩng ny l con s khng to tܧng, l nn nhn ca s thiu hiu nng sn xut, gung my hnh chnh l, bt cng, m cn b ngu dt, cܩng ho, c b. cc nܧc dn ch t bn, dn ch kinh t ܮc hin thc qua cc hnh thc ch nhn c phn ca cc cng ty t nhn hay dܧi hnh thc nghip on. Ngoi ra, s chn la tiu th trn th trܩng l c ch "b phiu" hiu qu nht i vi nhng vn NJ phm cht v gi c cng nh lin quan ljn din n chnh tr nh hܪng ljn quyn li ca mt khi tiu th no " nh phong tro bo v mi sinh hin nay Hoa K ang p lc cc cng ty t nhn phi iu hܧng chnh sch cng ngh ca mnh cho thch hp vi din n ca h.

Tuy nhin, vn NJ quan trng nht ca dn ch kinh t l c hi lm ch chnh mnh trn phng din kinh t bng s m rng c hi lm n bun bn, mu toan ǩi sng c nhn Ƕc lp vi mnh lnh tp th. y c th l yu tnh quan trng nht ca ci gi l "dn ch kinh t".

Vai tr lut php phi ng t th tch cc Nj gii quyt vn nn cng l kinh t m Marx nu ln " ǥc bit l cng l lao Ƕng. Nhng b lut lao Ƕng, cng nghip tin b trong mt bi cnh v kh nng kinh t cho php s to nhng nn tng cng l chp nhn ܮc mt thi im no . Cng nhn ch lao Ƕng mt s gi trong ngy, trong tun, vi s lng v quyn li ti thiu, bo him sc khe v tht nghip. Lut cm lao Ƕng thiu nhi, hay an ton mi trܩng cng xܪng l nhng vn NJ ܮc gii quyt phn ln trong cc x hi dn ch php tr.

Tuy nhin nhng tin NJ cng l tch cc m Marx v Rawls nu ln NJu c tnh cht quyt nh ni dung v chiu hܧng ca lut php. Rawls nhn mnh ljn t th Ƕc lp v t do c nhn nhiu hn l Marx . Marx cho rng ci tin NJ v phm tr t do sn c (v ngay c trong tng lai na nu, theo Marx khng c ܮc mt cuc cch mng tng th trn m thc Marxism) ch l ph sn thc v hon cnh ca cu trc kinh t v chnh tr hin ti. Marx mun thiu s c nhn cch mng ch Ƕng thay ǰi c thc v t do cho qun chng" mt ch ch ng nht ha khi nim cng l theo ng vi mt tin NJ o c tru tܮng v tuyt i. Cn Rawls th chp nhn nn tng hin ti ca dn ch t sn Nj nh gi mt th t u tin cho nhng t do cn bn cng vi nhng phm tr cng bng v bt cng Nj gii quyt tng phn bng c ch chnh tr dn ch m thi.

Cng l ca Rawls l s chn la mt m thc phn phi t do v phn gii bt cng Nj mi c nhn NJu c ng NJu c hi chnh tr v kinh t trong bi cnh chp nhn ܮc. M thc ca Rawls l cng l phn hnh m x hi phi hon tt Nj thit k mt trt t tt p, a well-ordered society. Mc d Rawls nhn mnh ljn t do c nhn, th t u tin ca t do ch c quan trng khi mt nn tng ǩi sng vt cht ܮc chu cp tha mn. Rawls iu kin ha t do v sn sng chp nhn s chuyn ha ca nguyn tc cng l v t do khi x hi v con ngܩi tin ha ra khi nc thang thc v hon cnh hin ti. Rawls vit: Gi nh y l nu c nhn trong v th c th hnh x kh quan nhng t do cn bn, th h s khng chp nhn trao ǰi mt mc Ƕ t do thp hn Nj ly mt tm mc gia tng v ǩi sng kinh t nu c nhn c ܮc mt c bn kinh t no . Ch c khi m hon cnh x hi khng cho php s kin to ca nhng quyn hn ny th c nhn mi cm nhn ܮc s gii hn. S ph nhn quyn cng bnh v t do ch c th ܮc chp nhn ch khi no ti cn thit nhm gia tng phm cht ca vn minh Nj bnh ǣng t do c th ܮc tha hܪng bi mi ngܩi. Th t ca hai nguyn tc cng l trn l khuynh hܧng chung lu di ca quan nim cng l m s ܮc theo ui dܧi hon cnh thun tin. n mt thi im no trong tin trnh lch s ca mt trt t x hi tt p, mt hnh thc nguyn tc cng l mi s ܮc kin to t . (A Theory of Justice, tr. 60-61).

Theo Rawls th x hi phi phn nh nhng gi tr cn phi gii quyt bng c ch. Gi tr ny l "social goods" (cng sn) " nhng bin s quyt nh ca nim cng l:

Tt c nhng cng sn chung ca x hi" t do v c hi, li tc v ph cܩng, v nhng cn bn ca gi tr t trng" phi ܮc phn phi bnh ǣng ngoi tr s phn phi bt bnh ǣng ca mt s nhng cng sn ny nhm Nj tha mn nhu cu ca thnh phn yu th trong x hi. (Sd)

C ch phn hnh cng sn phi theo mt h thng nguyn tc th t u tin nh sau:

Quy tc u tin th nht (u tin t do)" Nhng nguyn tc cng l phi ܮc xp ǥt theo th t ngn t (lexical order) v do t do ch b gii hn khi cn thit Nj bo v nhng t do khc m thi. C hai trܩng hp: (a) mt t do nht (less-extensive liberty) phi cng c t do tng th cho mi ngܩi, (b) mt t do bnh ǣng mc Ƕ thp phi ܮc chp nhn bi thnh phn ang c t t do. Quy tc u tin th nh (u tin cng l ln trn hiu nng v quyn li): bao gm trܩng hp bt bnh ǣng c hi phi vun ǡp cao hn mc Ƕ c hi cho thnh phn yu th. (Sd)

Mt ch trch thܩng ܮc nu ln l vi m thc nh mi ܮc trnh by trn th Rawls chp nhn tnh trng bt bnh ǣng kinh t v iu kin bt cng ca x hi nh l mt iu m khng ai c th cch mng ha tng th v tn gc r ܮc" do , phi dung cha nu mun ti a ha mc Ƕ t do. Ch trch ny ljn nhiu nht t trܩng phi Marxism, v theo h, nu iu kin bt bnh ǣng m khng gii quyt trܧc nh l mt iu kin Nj pht huy cng l, th c hi tin thn s khng c ܮc ng NJu. Do , t do ch c li cho k c th lc, giu c; trong khi n ch l mt danh t trng lng, khng ni dung cho gii ngho kh, ngu dt, yu th. Cho d Rawls c sn sng hy sinh t nhiu t do ca thnh phn th lc Nj to cn cn qun bnh c hi cho giai tng tht th, khng c g bo m ܮc cng l c hi s ܮc cao hn. L do phn ln l ni s bt kh phn ca bn cht t do cho mi thnh phn trong x hi mt mc Ƕ no . V d, chnh sch equal employment opportunity Hoa K qua cng thc quota (t l) khng gip ǫ ܮc g nhiu trong hai thp nin qua trong n lc khuyn khch tinh thn t lc ca ngܩi M da en. Thnh phn giu c vn hc trܩng tt hn, c hi kinh t vn l ca k c th lc kinh t m thi. Hay ni cch khc, trong tinh thn ch trch ny th, t do kinh t, gio dc, chnh tr ch o su h bt cng m thi. Do , chn la t do l u tin cao hn, nh m thc ca Rawls, i vi l tܪng cng bnh trong bi cnh bt bnh ǣng ca hin trng khng th gii quyt ܮc nhu cu cng l x hi.

Rawls tr li nhng ch trch ny nh sau:

Tnh trng thiu kh nng Nj hnh x quyn hn v c hi v ngho i v ngu dt, hay thiu phng tin, cng l nhng bin s gii hn t do nhng n ch nh hܪng ljn gi tr ca t do m thi. Do , vi mt h thng cn c trn hai nguyn tc cng l trn, t do v bnh ǣng c th ܮc ha gii. (Sd)

V Rawls gii thch,

T do v mc Ƕ gi tr ca t do c th ܮc phn bit nh sau: T do l thuc phm tr h thng ton th cho mi cng dn; trong khi , mc Ƕ gi tr ca t do ch nhm ni ljn khi t do ܮc p dng cho hon cnh ring ca tng thnh phn, tng c nhn t l thun vi kh nng thc thi t do tng th ... Khi hai nguyn tc cng l ܮc thc thi hn hp th mc Ƕ gi tr t do cho thnh phn yu th phi ܮc pht huy ti a mi hng tha mn cu cnh cng l. (Sd, tr. 204)

M thc cng l ca Rawls b nh hܪng nhiu bi trit hc ca Marx ǥc bit l trn phng din bnh ch x hi. Tuy nhin, Rawls, vi u th ca thi tnh qua kinh nghim tc hi ca m hnh cng l Marxism cc quc gia Cng sn, nhn ra ܮc nhng sai lm v tiu cc tnh ca Marxism. T , Rawls mun gii quyt cu cnh cng l trn nguyn tc tim tin m t nhn mnh ljn nhu cu cch mnh c ch Nj hng thc thi m hnh ca mnh. Rawls khng c m hnh c ch no hn l c ch dn ch t sn v php tr Ty u.

Tuy nhin, nu chnh tr dn ch khng c kh nng Nj thc thi m thc cng l ca Rawls th mnh lnh cng l no s phi s dng v theo th t u tin no? Cch mng Marxism ܮc nhn loi th nghim v o thi. Vn NJ ca Rawls a ra khng phi ch gii hn phng din t do chnh tr v kinh t m cn phi bao gm c mc Ƕ tin ha ca vn minh nhn loi. Rawls nhn vn NJ ch tm mc quc gia trong khi vn nn cng l l ca nhn loi v ton cu. Kinh nghim ca Rawls nm trong ngha v bi cnh dn ch t sn tin tin, nhn thy mnh NJ cng l qua iu kin x hi Nj gii quyt cho xong nhng vn NJ sinh tn khn cp v cn bn cho con ngܩi. D nhin Rawls khng NJ cp ljn cng l trong bi cnh khc, thܩng nht hn, nh nhng hon cnh i km khng khip, nhng tn Ƕc ca bo lc, m nhng hnh vi ca nhng con ngܩi bnh thܩng Nj sng cn c rt t gi tr cng l cng nh t do" ngay c nhng hnh vi c tnh cch ti phm hon cnh bnh thܩng c th mang ni dung bin minh nu c nhn c ch hnh Ƕng theo ch ca mnh. Marxism khc vi Rawlsism l trnh Ƕ tm thc ny m thi.

M thc cng l ca Rawls i vi Marx, c hai, chim ng hai u ca chiu hܧng th nghim kh th chnh tr v vn minh Ty Phng. Marxism pht sinh t d phng tr thc (intellectual projection) cn c trn thc s nh lun" mi hin tܮng phi ch ܮc nh gi trn cn bn lch s. Trong khi Rawlsism l kt qu ca phn tch kinh nghim (empirical analysis). C hai ch thuyt nhn mnh ljn sc mnh ch Ƕng v tch cc tnh ca nn tng o c l tr lun (moral rationalism) ǥt u tin gi tr nhn bn. S khc bit su sc, ngoi cn bn tm thc, gia hai m thc l mc Ƕ tn trng con ngܩi hin ti v hin hu. Marxism t chi con ngܩi ang l (presently is) Nj mong em h ti mt phm tr kh th cao hn ca o c. Trong khi , Rawlsism chp nhn con ngܩi ang thi, vi tt c nhng hin trng lin h, v ch mong h ܮc i song song vi tc Ƕ ci cch ca c ch m thi.

D nhin, m thc ca Rawls cn phi linh Ƕng v thay ǰi cho tng hon cnh x hi v lch s. Bn cht ca mt m thc phi cha ǿng ܮc linh Ƕng v thc t tnh mi mong gii quyt ܮc vn nn m t pht sinh ra m thc. Mi giai on lch s cha ǿng mt nhp Ƕ khn cp khc nhau cho nhu cu cng l. T , con ngܩi phi chp nhn mt gii hn no trong bi cnh hin thi Nj kin nhn" nhng quyt tm" gii quyt bng phng thc qun bnh v va phi ca l tr n ha. M thc ca Rawls kh m c th p dng cc quc gia m bt cng p bc cn qu nng n, dn chng cn qu lc hu v i km. Khi con ngܩi cha c cm chiu, cha c ܮc nhng thc t do cn bn, th ܧc vng tinh thn c tnh cht tru tܮng, mt kht khao cho mt mc Ƕ hin sinh cao cp" "a developed existence" nh William A. Galston ni ljn" l mt xa x tru tܮng cao vi cha c th ܮc NJ ra.

(cn tip)


VIET Magazine 417 Home Page