Xã h¶i MÏ là m¶t xã h¶i tÜ bän triŒt Ç‹, nên giá trÎ cûa tiŠn båc và cûa cäi vÆt chÃt có phÀn quan tr†ng hÖn m¶t sÓ giá trÎ khác nhÜ gia Çình, chung thûy, nghïa khí..., xã h¶i Âu Châu coi tr†ng các giá trÎ væn hóa và các giá trÎ tài næng; væn hóa Thiên chúa giáo Ç¥t n¥ng giá trÎ cûa bác ái, væn hóa PhÆt giáo coi tr†ng lòng tØ bi, v.v...
HŒ thÓng giá trÎ cûa xã h¶i ViŒt Nam truyŠn thÓng d¿a trên m¶t quan niŒm nhân sinh rÃt t‰ nhÎ, Çó là quan niŒm "TRNG NGH¸A KHINH T€I" tÙc là Ç¥t n¥ng vÃn ÇŠ Çåo lš và xem nhË tiŠn cûa vÆt chÃt. TØ quan niŒm này xã h¶i ViŒt Nam Çã ÇÜa ra m¶t thang giá trÎ gÒm 4 bÆc theo thÙ t¿ nhÜ sau:
NHƒT S¸
NHµ NÔNG
TAM CÔNG
T THÐ÷NG
ThÜ©ng g†i là tÙ dân tÙc là bÓn tÀng l§p dân chúng x‰p theo ngành nghŠ. Trong thang xã h¶i này, THÐ÷NG ÇÙng vào thÙ tÜ là hàng thÃp nhÃt.
THÐ÷NG là danh tØ t°ng quát chÌ ngành buôn bán và kinh doanh.
ThÜÖng nghiŒp hay nghŠ buôn trong xã h¶i ViŒt Nam thÜ©ng là nh»ng thành phÀn không dùng sÙc l¿c hay næng khi‰u cûa mình vào viŒc sän xuÃt ra sän phÄm, mà chÌ dùng vÓn Ç‹ mua sän phÄm cûa m¶t ngÜ©i hay nhóm ngÜ©i sän xuÃt ra, Çem vŠ bán låi Ç‹ lÃy l©i. L®i tÙc cûa thành phÀn làm nghŠ buôn bán, kinh doanh thÜ©ng khá cao và tæng nhanh. NhÃt là khi buôn bán g¥p th©i! M¶t vÓn có th‹ t§i bÓn l©i, tiŠn vào m¶t cách dÍ dàng. NgÜ©i buôn bán l§n thÜ©ng có Ç©i sÓng xa hoa và hào nhoáng hÖn ngÜ©i làm các ngành nghŠ khác.
NghŠ buôn bán và kinh doanh thÜ©ng là ngành Çem låi l®i nhuÆn nhanh nên thành phÀn này có nhiŠu tiŠn cûa nhÃt trong xã h¶i. NhÜng truyŠn thÓng ViŒt Nam vÅn thÜ©ng ít tr†ng v†ng gi§i này. ThÜÖng nghiŒp bÎ x‰p vào hàng thÙ tÜ là nÃc thang chót cûa hŒ thÓng giá trÎ xã h¶i ViŒt Nam. Vì sao? Do nguyên nhân nào mà thÜÖng nghiŒp không ÇÜ®c quí tr†ng?
Trong xã h¶i MÏ, các thÜÖng gia hay nh»ng ngÜ©i làm nghŠ kinh doanh thành công, có nhiŠu tiŠn cûa, thÜ©ng ÇÜ®c xã h¶i Çánh giá cao. Giàu có là m¶t giá trÎ cø th‹ cho nên ngÜ©i giàu có m¶t ÇÎa vÎ quan tr†ng trong xã h¶i tÜ bän. ñÒng tiŠn cûa h† có th‹ chi phÓi nhiŠu hoåt Ƕng cûa nܧc MÏ và cûa th‰ gi§i. ViŒc quan tr†ng nhÃt trên ÇÃt MÏ là "làm ra tiŠn" (making money), làm sao Ç‹ trª thành triŒu phú, t› phú... Các vÃn ÇŠ khác là thÙ y‰u. Vì:
- "Vai mang bÎ båc lè kè
Nói quÃy nói phá chúng nghe rÀm rÀm!"
- "Có tiŠn mua tiên cÛng ÇÜ®c!"
- "TiŠn båc Çi trܧc, m¿c thܧc Çi sau!"
- "ñÒng Çô la che khuÃt m¥t tr©i" cÛng nhÜ "Nén båc Çâm toåc t© giÃy!"
Tác døng cûa ÇÒng tiŠn thÆt là kinh khûng vì nó có th‹ "Ç°i tr¡ng thay Çen" m¶t cách dÍ dàng!
Xã h¶i ViŒt Nam xÜa nay, ÇŠu có thói quen tr†ng sï vì quan niŒm r¢ng kÈ sï, ngÜ©i có h†c hành, có væn hóa cao là ngÜ©i gi» ÇÜ®c các qui phåm (norms) Çåo lš và có th‹ hܧng dÅn xã h¶i Çi theo con ÇÜ©ng nhân nghïa. Th٠ljn là nghŠ nông cÛng ÇÜ®c quí chu¶ng, vì nhà nông "chân lÃm tay bùn" Çem mÒ hôi "Ç° xuÓng ru¶ng ÇÒng" Ç‹ nuôi sÓng xã h¶i, rÒi nh»ng ngÜ©i th®, tÙc là thành phÀn công nhân, là nh»ng ngÜ©i dùng sÙc lao Ƕng cûa mình Ç‹ giúp ích cho xã h¶i và Ç°i lÃy cái æn cái m¥c... công nhân cÛng phäi h†c hành nghŠ nghiŒp, tÙc là cÛng tØ sï xuÃt thân. S¿ giàu có chÌ Ç‰n v§i nh»ng kÈ có tài næng th¿c s¿ trong ba gi§i sï, nông, công. NghŠ buôn bán bÎ xem là ít giá trÎ Çåo ÇÙc vì quan niŒm xÜa cho r¢ng:
"Vi nhân bÃt phú,
Vi phú bÃt nhân"
Nghïa là "ngÜ©i làm ÇiŠu nhân nghïa thì không giàu ÇÜ®c," "làm giàu thì không gi» ÇÜ®c nhân nghïa"
H† cÛng nghï r¢ng không làm nghŠ buôn thì không giàu ÇÜ®c- "Phi thÜÖng bÃt phú"
ñây là nh»ng quan niŒm xÜa cÛ vŠ nghŠ thÜÖng mãi và kinh doanh. Quan niŒm này chÌ Çúng v§i cách làm thÜÖng mãi cûa các th‰ k› trܧc và trong phåm vi các xã h¶i thi‰u nh»ng luÆt pháp vŠ thÜÖng mãi và kinh doanh. D¿a trên các quy phåm Çåo lš, xã h¶i ViŒt Nam xem thÜ©ng nh»ng ngÜ©i buôn bán và kinh doanh, vì thành phÀn này có th‹ vì tham l®i mà nói nh»ng ÇiŠu không chân thÆt vŠ phÄm chÃt, vŠ giá cä cûa hàng hóa. NhiŠu thÜÖng gia còn l®i døng th©i cÖ Ç‹ tæng giá hàng, ÇÀu cÖ tích tr» hàng hóa Ç‹ bán giá "c¡t c°", giá ch® Çen... NgÜ©i Çi buôn còn có th‹ l®i døng hoàn cänh cûa ngÜ©i sän xuÃt Ç‹ b¡t chËt và ép giá mua xuÓng thÆt thÃp Ç‹ khi bán låi có l©i cao! Xã h¶i không coi tr†ng thÜÖng nghiŒp vì ngÜ©i buôn bán xÜa thÜ©ng phäi dùng m¶t sÓ mánh l§i, có khi dùng ljn thû Çoån "lÜ©ng thÜng tráo ÇÃu" nghïa là cân, Çong, Ço, ljm không Çúng mÙc.
Trong xã h¶i hiŒn tåi, ngành nghŠ nào cÛng phäi h†c hÕi, phäi ÇÜ®c Çào tåo. ThÜÖng nghiŒp và kinh doanh n‰u không có ki‰n thÙc, không có kinh nghiŒm së dÍ g¥p thÃt båi. ViŒc "buôn gian bán lÆn" dÀn dÀn së bÎ loåi trØ. Ngành buôn bán và kinh doanh ÇÜa ljn giàu có thÜ©ng là do ngÜ©i hành nghŠ có ÇÀu óc, có k‰ hoåch ti‰p thÎ, có khä næng thæm dò thÎ hi‰u cûa khách hàng và nhÃt là có khä næng ÇÀu tÜ Çúng nhÜ kinh nghiŒm ngÜ©i ta Çã Çúc k‰t là "có phܧc làm quan, to gan làm giàu." "To gan" có nghïa là dám bÕ vÓn l§n ra ÇÀu tÜ vào tÜÖng lai!
Không phäi tÃt cä các nhà buôn ÇŠu bÃt nhân và không phäi tÃt cä con buôn ÇŠu giàu có. Nh»ng ngÜ©i "buôn chín bán mÜ©i", nh»ng công ty thÜÖng mãi lÜu thông phân phÓi hàng hóa æn hoa hÒng... không th‹ ÇÒng hóa v§i gian thÜÖng! ñÀu tÜ vÓn l§n thì l©i nhiŠu.
VÆy thì nói cho Çúng, không có nghŠ xÃu, chÌ có hành vi cûa con ngÜ©i xÃu! Gi§i kinh doanh ngày nay không phäi là ngÜ©i buôn Çi bán låi m¶t cách ÇÖn giän cho nên cÀn phäi h†c hÕi và nhÃt là cÀn phäi bén nhåy trܧc nh»ng bi‰n chuy‹n cûa thÎ trÜ©ng th‰ gi§i, phäi có tÀm nhìn bao quát vŠ kinh t‰ và tài chánh.
Trong các cu¶c cånh tranh ai cÛng phäi dùng ljn mÜu lÜ®c. Trong các sách lÜ®c thì có thÜ®ng, trung, hå. NgÜ©i dùng hå sách thì dù có th¡ng l®i trong hiŒn tåi cÛng së không Ç܆c Ç©i n‹ tr†ng. Giàu nh© vào nh»ng hành Ƕng bÃt chính thÜ©ng bÎ khinh bÌ.
Có lë vì Çó mà xã h¶i ViŒt Nam Çã phân biŒt nhiŠu loåi giàu nhÜ: Phú ông, phú h¶, phú hào, phú thÜÖng và tr†c phú...
Phú ông là m¶t ngÜ©i giàu, có uy tín ÇÜ®c làng nܧc suy cº và ÇÜ®c ân thܪng m¶t phÄm hàm nào Çó, phú hào là m¶t ngÜ©i vØa giàu vŠ cûa cäi vÆt chÃt vØa có trí tuŒ hÖn ngÜ©i, Çu®c hÖn træm ngÜ©i tâm phøc, phú thÜÖng là hång nh© buôn bán phát tài mà trª nên giàu và tr†c phú là ngÜ©i giàu có nh© th©i vÆn, chÌ bi‰t có cûa cäi vÆt chÃt dÒi dào chÙ ch£ng bi‰t gì vŠ giao ti‰p trong xã h¶i.