CNG L V T DO:
T PLATO, MARX N RAWLS

(Tip theo k trܧc)
LUT S NGUYN HU LIM

IV.CNG L PHP CH
Ni dung cng l phi ܮc th hin qua c ch. Mt trong nhng c ch quan trng nht l lut php. D nhin cng l khng lun lun i hi mt tin NJ php ch. Chng ta c nhng cm nhn cng l hay bt cng t kinh nghim t nhin. i sng x thn Vit Nam cng cha ǿng mt mc Ƕ v mu sc cng l trong khi hon ton khng c mt c ch php tr. Tuy nhin, khi thc v nhn vn con ngܩi vܮt qua giai on tnh lng nng yu tnh thn linh th cng l phi ܮc iu kin ha bi php ch.

Frederick Nietzche khi ni cu lng danh "Thܮng cht" phi thm rng "lut php phi thay th Ngi Nj hnh x cng l." Theo Nietzsche th "cng l hay bt cng ch c sau khi lut php ܮc kin to." (Just and unjust exist only after the institute of the law). Tin NJ ny ca Nietzsche nhn mnh ljn mt ch th lnh o x hi m k siu vit (Ubermensch) phi th thܮng tn. Tuy nhin, k siu vit ca Nietzsche l ca con ngܩi hnh tin ch quan. Quan nim ny tng ng vi phm tr thc h Marxism: o c ch quan ܮc d phng Nj ri ܮc p ǥt bi thiu s xut sc cho m qun chng thoi ha v lc hu. Nhng Nietzsche khc vi Marx im rng k xut sc s lm lut Nj hܧng dn x hi. Cng l hay bt cng, t , pht xut t ch quan tnh ca lut php ny m thi. Trong khi , Marx ch trng cai tr bng bo lc chuyn chnh ca thiu s qua chnh sch bt thܩng v t tc ca mt s nh nhn danh giai cp v sn. t nht, Nietzsche ǥt mt nn tng t duy mang bn cht l tr mc d c nhiu tham vng vܮt thng chnh mnh, nh chng Zarathustra ku ln, "Con ngܩi l ci g m phi ܮc vܮt qua" ("Man is something that is to be surpassed").

C Nietzsche ln Marx NJu mong ܧc vng siu hnh Nj mong gii quyt nn hin hu. C hai NJu mang bn cht tham vng tr thc khi i din vi gii hn ngt ngho ca ǩi sng thc nghim. Marx th ngho kh. Nietzsche th au m lin min.

Marx v Nietzsche l hai hin tܮng quan trng trong ln sng t tܪng cng l vn vt ln vi chnh mnh nhm thot ra khi phm tr trit hc l tܪng l tr ca Hegel. i vi Hegel, lut php l s th hin ca tuyt i tnh (Gest) qua l tr. Nhng l tr khng th vܮt qua th gii hin thi cng nh c nhn khng th nhy qua chnh mnh. Lut php, theo Hegel, l ca quc gia. M quc gia l cu trc ca l tr. Lut php l l l ca s hin hu ca quc gia. Ngoi quc gia ra, con ngܩi khng c ni ng no c. C nhn l con s khng khi khng c quc gia. Marx v Nietzsche, t chi Hegel, mun ph nhn l tr tnh ca hin ti nhm ph b nim v tuyt i th Nj em nhn ch tnh cho con ngܩi v mi c nhn.

Nhng kt qu ܮc g? Marx em thm ha kinh hong cho lch s trong sut th k ny. Nietzsche em tm linh Ty Phng i din vi h v Nj t con ngܩi Ty Phng b bng hong v khng hong trܧc vn nn hin sinh m khng gii quyt ܮc nhu cu cng l.

Marx ph nhn gi tr php ch, ca ngi bo lc. Nietzsche tn th ci l l ca con ngܩi siu vit Nj hng vܮt qua hin ti. C hai NJu b ri vo h su lch s khi tuyt i tnh ca Marxism v h v tnh ca Nietzsche ch l nhng o tܪng huyn nhim ca nhn loi trong thi i chuyn tip m thi.

Bi hc t phi c cn bn hn: Nu x hi cha th hin ܮc ܧc vng nhn bn v cng l bng gi tr v vn hnh ca c ch l tr th kht vng huyn nhim ca c Marx ln Nietzsche NJu khng th ܮc gii quyt bi v kht vng huyn nhim l kht vng thc t m c hai l mt kt cu ca con ngܩi, pht xut t con ngܩi, m nhu cu th xc phi gii quyt trܧc v cn bn nh l mt iu kin cn thit. Tha mn nhu cu huyn nhim, do , i hi gii quyt thc t c ch x hi. C mܩi Khng T, Plato, Marx, Rawls NJu khng gii quyt ܮc vn nn au kh cho con ngܩi nu khng c c ch x hi hin thc ha l tܪng ca h. Chnh nhn loi, nht l cc nܧc chm tin v ngho i, vn ln qun trong vng kh au, bt cng, ti c khng phi l v h thiu l tܪng o c, thc ra l h c qu nhiu l tܪng, m l v nhu cu c ch cha ܮc gii quyt xong.

V. KT LUN
S th hin cng l qua c ch php tr l iu khng th trnh khi. C ch php tr cung cp c hi th nghim cng l cho con ngܩi v x hi Nj h nhn ra khuyt im l tܪng, to c hi tu b v ci cch. N l ging sui gii ta džng tnh cm qun chng, ngui ngoai ha mc Ƕ nhit thnh chnh tr qu mc ca tp th nhm to mt cn cn qun bnh cho quc gia Nj gii quyt tng vn NJ theo u tin m chnh tr dn ch NJ ra.

thi i ny, con ngܩi nh mt uy quyn ti thܮng ca tn gio i vi nhng h thng mnh lnh gi tr o c nhm gio ha v ku gi con ngܩi thc thi nn tng cng l t nhin. Lut php kin to tiu chun cng bnh, hp l, khch quan vi sc mnh cܫng ch. Vi tt c nhng tc dng vn hnh ca n, lut php ng vai tr quan trng trong tin trnh gio dc cng dn v mt thc x hi trn cn bn tn trng c nhn vi nn tng h tng. Cng l ܮc nhn thc nh l trch nhim tng quan gia c nhn v tp th Nj kin to bi cnh x hi thch hp cho mi ngܩi ܮc sng v hnh x cuc ǩi mnh trn thc tng xng v tch cc. Khi o l ca ngܩi xa dy, "ng lm nhng g i vi tha nhn m chnh ta khng mun tha nhn lm nh th i mi mnh" th lut php, cng trong ni dung o c h tng , xc nh, "Mc Ƕ t do ca bn khi vung cnh tay ty theo ci l mi ca ngܩi hng xm ang gn hay xa bn" hay l, "t do ca bn ܮc tn trng ti a ljn mc Ƕ m s hnh x n khng vi phm t do ca ngܩi khc." Mnh lnh php lut nhn mnh tnh h tng (t do ca tha nhn) ng thi cܫng bch bn tn trng s hin hu ca tnh h tng bng s e da trng pht thch ng.

Trong cc x hi chm tin, thc cng l vn cn xa l. Con ngܩi mang ni dung o l trong tinh thn trch nhim vi thn linh siu hnh hay mt kht vng tr th cho nhng tn thng c nhn ch khng mang thc tng quan Nj gii quyt nhu cu "fairness" (cng bng) nhm duy tr cn cn qun bnh v hnh vi v tc Ƕng gia con ngܩi vi nhau. C ch lut php gii quyt cng l khng nhng ch kin to c hi t do cho c nhn, gim thiu bt cng x hi, m cn mang tnh cht ti hu ca nhng vn nn cng l m qun chng vi gi tr o c khng th gii quyt ܮc. o l c th ni, "hy ly n bo on," hay l, "a m phi ra nu m tri b nh;" nhng khng ai cng nhn nhng li khuyn ny c hiu nng thc t. Trong khi , lut php em k vi phm hnh lut ra trng pht, ǥt vn NJ ti phm trn cn bn c nhn (ging h, con chu khng c lin quan trch nhim) Nj kt n, x n, tuyn n trng pht tng xng, khch quan, hp l. Cn cn cng l ܮc ly li cn bng. On n chm dt.

Cng l khng c c ch thc thi l l tܪng khng c c hi kh thi. C ch ny bao gm nhng b lut t hin php thit lp nn tng chnh tr quc gia, th hin ch t do v phm tr kh th ca chnh quyn i vi x hi, ljn vi nhng b lut kinh t to nng Ƕng c hi v thc th giu c vt cht, ljn nhng b hnh lut, thng lut, hnh chnh Nj hnh x nim cng l.

Ni dung ca lut php thit k nn tng tnh thc ca l tr, ca dung hp, va phi, thnh ng Nj a v th con ngܩi ln vai tr ch Ƕng, t c nhn ljn t th cng dn, t ngi v ty vo tnh trng th Ƕng (giai cp, tn gio...) sang t cch php nhn cng bng trܧc cn cn quyn hn ca cng l. C nhn t lu b n l t nn o l thn quyn p ch ljn nhng cu trc chnh tr bo lc. Nhng gung my n l ha khng to ܮc c hi cho con ngܩi thc ܮc tnh trng n l ca chnh mnh. T , s thiu vng ca mt c ch l tr nhm hp thc ha t cch v bin minh cai tr cng l mt cn tr ln lao cho nhn loi c th s dng l tr Nj gii phng cho mnh. Hy nhn ljn trܩng hp ny dܧi cc ch Ƕ Ƕc ti Cng Sn: Nn tng chnh thng ca ch Ƕ ܮc tn ti c v sc mnh bo lc cng nh bin minh v l lun. Do , tin trnh chuyn ha ra khi n l tnh dܧi cc x hi Cng Sn xy ra nhanh chng hn so vi thi Thܮng c.

Cho ljn khi lut php ܮc kin to, con ngܩi b n l trong bng ti ca s trng vng ca thc ch Ƕng tch cc. Lut php ǥt cu hi "ti sao?" Ti sao ti b x n? Ti sao git ngܩi l vi phm nghim trng? Ti sao phi tn trng nhn quyn? Ti sao phi ng thu, i qun dch? n lc no th con ngܩi phi thc ljn cu hi ngܮc li "ti sao khng?" Ti sao ti b bc i m x hi khng cho ti quyn hn thc thi cng l? Ti sao chnh tr khng ܮc rng m? Ti sao ging sng khng ܮc trong sch? Ti sao ti ngho m khng ܮc c c hi kinh t?

T kh nng ǥt cu hi, c nhn kin to t tܪng v phc ha l tܪng, x y h vo con ܩng hnh Ƕng, tm cch tr li nhng cu hi cho chnh mnh, theo mnh, v bi chnh mnh. Th gii khch quan, ǩi sng ni tm, ca quc gia, dn tc, gia nh, ca c hi, ca quyn hn, ca trch nhim NJu l mt phn ca ring ti ng thi l ca mi ngܩi "jointly and severally." Ti l ch nhn ca quc gia ny, chnh quyn ny, t quc ny. Ch c Ti nhn danh chnh Ti, qua thc quc dn, tn trng t quc ljn mc Ƕ m Ti chp nhn qua thc, qua l phi ca cng l, ca nhu cu ca chnh bn thn Ti. Ti khng mun n l cho cm t tru tܮng "t quc linh thing" no c nu con ngܩi nh Ti vn cn n l bi tp th ch ngha, phm gi nhn cch vn cha ܮc tn trng, hay l chnh chng ti vn cn bt lc cha c ch Nj bt buc c ch quc gia tn trng mnh.

thc ܮc nhng iu l ht ging ny mm cho tin trnh tin ha chnh tr Nj kin to t do, Nj y bng ti n l vo qu kh, Nj thy rng, nu c l tܪng th phi thit lp c ch th hin qua mt ni dung cng l m php lut ng vai tr thܮng tn.

Trch nhim cao nht l trch nhim t do. Gnh nng bao gm v tru n hn c l gnh nng t do. T do khng nhng ch l s thiu vng km kp, p bc m l mc Ƕ kh nng t ch, t qun cho chnh mnh. Mc Ƕ ny l bn cht ca c ch qun tr. Chng ta c th nh gi nc thang t do ca mt x hi qua kh nng v bn cht ca chnh quyn v c ch php ch lin h.

M cng l, nu khng g hn, l mt ni dung ca bn cht t do ܮc th hin qua c ch v tin trnh thc th php lut.

V chng ta phi nh gi v tranh lun v Affirmative Action trong ni dung v nng Ƕng trit lut nh th.


VIET Magazine 418 Home Page