VI KIN V NHNG U TIN KINH T CA VIT NAM

NGUYN XUN NGHA


Ni ti tnh hnh kinh t nܧc ta c th l ni ti tnh trng tranh ti tranh sng, hoc trng thi ca ly nܧc na vi na y. Ty theo kh nng lܮng nh mt tnh hnh thܩng xuyn bin ǰi, v bin ǰi kh nhanh, hoc ty theo quan im chnh tr tin thin, ngܩi ta c th c nhng ph phn bi quan hay lc quan, cho rng ly nܧc vn cn vi mt na, hoc y mt na. Thc ra, v mt thun ty kinh t, tnh hnh c ci thin so vi mi nm v trܧc. Nhng, nhn vo tng lai, vic nܧc ta mun nng li tc ng nin mt u ngܩi t mc 200 hin nay ti 400 M kim vo cui th k, hoc trong mܩi nm ti, Nj ܮc bng mt na mc sng ca nܧc ngho nht trong cc nܧc ASEAN l Nam Dng, qu vn l mt tham vng ln: ta phi duy tr mt mc tng trܪng lin tc l 14% mt nm trong nm nm ti, hoc 7% trong mܩi nm ti. Trn th gii, s quc gia hin t ܮc mc tng trܪng lin tc khong 7% mt nm cha ln ti mt chc.

Sau nhiu bi tm hiu v tnh hnh kinh t trong nܧc, vi nhng nhn nh khng my lc quan, bi vit k ny s c gng nu ln mt s nhn xt v nhng u tin trong sch lܮc pht trin kinh t ca Vit Nam. Bi vit s khi u bng vi tng kt v hin trng trܧc khi nu ln kho hܧng b tr nhng u tin. Trong khun kh ca mt bi tiu lun, tc gi bt buc phi gin lܮc rt nhiu nhng l lun cn bn v xin ܮc s thng cm ca bn džc.

Tnh Hnh Kinh T X Hi
Li tc ng nin ca mt ngܩi dn Vit Nam ܮc cc nh ch quc t ܧc lܮng khong 200 M kim, thuc loi ngho nht th gii. Nh trong nhiu nn kinh t km pht trin, ch s ny kh bao gm ܮc nhng d kin ca nn kinh t "chui" (khng chnh thc, khng thng k ܮc),cho nn li tc thc t c th l cao hn cht nh. Nhng, d sao, t cuc kho st mi nht v mc sng dn c do Ngn hng Th gii hܧng dn thc hin (1), c ti 51% dn s nܧc ta vn thuc mc bn cng v khng thc phm v nhng nhu yu phm cn bn Nj c nhit lܮng hng ngy l 2,100 calorie cho mt ngܩi (xem Bng 1, ch s x hi).

Do ngho i v suy dinh dܫng m t l thiu nhi b ci ln ti 57% dn s tr em. Do c cu kinh t nng nghip v lc hu cho nn nng nghip vn chim 1/3 sn lܮng ton quc v hn 70% dn s lao Ƕng vn phi bm ly t m sng trong cc ngnh ngh nng lm ng mc, vi nng sut thp.

Hin nay, d bit li tc gia cc nhm "giu" nht v ngho nht ca nܧc ta vn cn thp, nu ta so snh vi hon cnh ca nhiu nܧc ngho khc. Nhng,tin trnh pht trin s o su sai bit ny v nhng vn NJ kinh t c th suy i thnh mu thun ng lo gia cc a phng hay thnh phn dn chng. Trܧc mt, hin tܮng th ha cn dn ljn nhiu p lc nhn khu v x hi t nng thn di vo thnh ph, vi lm t oan kh trnh. S giao tip kh Ƕt ngt vi th gii bn ngoi s cn gy lm cm d mnh lit, nht l cho tui tr, khi m nn tng vn ha v tinh thn ca nܧc ta b soi mn qu nng cho nn kh ngn nga hay chng ǫ ni.

Vi c cu sn xut ni chung cn yu, sc u t cn thp (dܧi 20% tng sn lܮng ni a) v tit kim t (t 7 ti 12% tng sn lܮng), trong khi dn s gia tng qu nhanh (2.1%)- v s cn gia tng mnh vo cui th k ny khi h s tnh phi (sex ratio) tr li bnh thܩng sau nhiu thp nin chin tranh- tht nghip cng l mt nan NJ ln trong hin ti v trong thp nin ti. Mi nm nܧc ta li c thm t nht hn mt triu ngܩi ljn tui i vo th trܩng lao Ƕng. Trong th trܩng , hin c hai triu tht nghip thnh th v gn mt na dn s b khim dng ti min ni hay nng thn.

Gia bi cnh ngt ngo ny, kinh t nܧc ta vn c nhng yu km cn bn mt x nng nghip lc hu li ang chuyn t ch Ƕ qun l kinh t tp trung k hoch sang ch Ƕ phn quyn ca kinh t th trܩng: h tng c s vt cht l giao thng v lin lc b rung nt; h tng c s php l v nh ch th th thin v cha tha mn nhu cu ca sinh hot kinh t th trܩng, cha gii phng sc sn xut ca t doanh; h tng c s x hi l gio dc, y t v mi sinh th lc hu v suy nhܮc.

Ngoi ra, ngay trܧc mt, c cu kinh t trn khun kh ton quc vn cha n nh v cn nhiu tht qun bnh cho nn nn mng ca cng cuc pht trin, nhn trn kha cnh chnh sch, vn bp bnh (xem Bng 2, ch s kinh t). Sai lm nh cng c th dn ljn chn Ƕng ln, nh nht cng l nn lm pht, ang c chiu hܧng gia tng trong nhng thng qua.

Kho Hܧng Chn La u Tin
V phng php, ta phi chp nhn thc t l mnh khng bao gi c phng tin gii quyt cng mt lc nhiu mc tiu khc nhau. V vy m kinh t cng l mt chuyn khoa v chn la. Ngܩi ta phi chn la nhng mc tiu u tin theo mt trnh t no , thun nht vi mc ch cn bn v thch hp vi iu kin ca tnh hnh, Nj gia nhng nhu cu c khi mu thun tm ܮc mt gii php ti ho. y l kho hܧng khch quan Nj vch ra mt sch lܮc,mt trnh t hp l gii quyt cc nhu cu.

Sau y l tm lܮc mt s iu kin cn bn ca kinh t v x hi nܧc ta: Vit Nam khng di do ti nguyn nh nhiu ngܩi lc quan phng i, nhng cng c v c loi cn thit Nj ym tr cho cng cuc pht trin. Dn tc ta cng cn c v hiu hc cho nn sm bit rt ta kinh nghim d cn t i Nj c th sn xut v sinh hot trong c ch kinh t t do. Vit Nam cng nm vo v tr a d thun li Nj c th mܮn sc ngܩi (tin ti v k thut) lm lc pht trin cho mnh. Vn NJ l phi bit cch, bit sm, v bit ng.

Nhng, th nht, mc d l trong di hn kinh t c nhiu trin vng, ngay trܧc mt th sc dn vn cha bung ht kh nng v nhng yu km trong ba lnh vc h tng ni (vt cht, php ch v x hi). Th hai, mc d pht trin s em li cuc sng vt cht cao hn cho nhiu ngܩi hn, nhng vn NJ x hi kh trnh trong bui giao thi mi l e da ln lao nht.

Vn NJ x hi s d ng quan tm hn c l v nܧc ta ang cng mt lc vܮt qua nhng ǰi thay ln trong phng thc sn xut (t nng nghip ln cng nghip, gia mt th gii m sinh hot hu cng nghip thnh ph bin, v c trc tip tc Ƕng vo x hi v tm l dn chng thnh ph), v ǰi thay trong phng thc t chc qun tr (ca mt x hi ang tin rt chm ra khi hnh thi tp quyn v sc nng ca tp qun) Nj lm quen vi hnh thi phi hp ca th trܩng, v hnh m rt tn khc trong k lut v cnh tranh. Chng ta li ang chuyn ǰi bn cnh mt cܩng quc ang c nhng tham vng quc t ng quan ngi.

Trn c s , sau y l vi nhn xt v nhng mc tiu u tiu nu ta mun t mc ch cn bn l pht trin kinh t trong hi ha x hi.

T Mc ch Cn Bn n Cc Mc Tiu Chin Lܮc
Thng thܩng, mc ch cng xa th cng d c nhiu ngܩi ng ; d bit nu c l phng thc tin hnh. Vo hon cnh nܧc ta, mc ch kinh t a s c th ng l pht trin kinh t Nj dn tc v t nܧc giu mnh hn. Nhng, trong hon cnh nܧc ta, iu kin ca mc ch l phi pht trin cn i, hu ph sn ca pht trin khng l nhng chnh lch s o su thnh mu thun. Ta tm gi mc ch ny l pht trin kinh t trong hi ha x hi.

Vi thc trng nܧc ta l mt x cng nghip vi c cu sn xut lc hu, mc ch cn bn trܧc tin i hi mt sch lܮc thc hin qua t nht hai giai on. Giai on u l nhng bin php ch Ƕng chn chnh tnh hnh Nj khng lm hin trng suy i thm v Nj nng nng thn ra khi mc khn cng hin ti. Giai on hai, c l ch thnh thc t trong thi hn nm by nm na, l to iu kin cho mt cng cuc pht trin cao hn v phm cht. Ch giai on hai ny ta mi thy gic m k ngh ha hay hin i ha t nܧc tr thnh hin thc, ch trong giai on trܧc mt, ta c lm sao Nj a s ln khi s bn cng nguy kch th cng l mt iu may mn.

T nhn nh bi quan ny, mc tiu chin lܮc u tin s l nhng chng trnh kt hp kinh t vi x hi Nj gim bt s ngho i ti nhiu a phng, nht l 12 tnh min ni ngoi Bc v 6 tnh duyn hi min Trung cng vi thnh ph Hu l hai vng tp trung 40% dn s ngho i ton quc. Nu ngܩi mnh khng u tin gii quyt vn NJ ny, ln bang c th nhy vo gii quyt h, v nhng mc tiu ca h, v nܧc ta s rt d b phn ha. Nhiu ngܩi th cu th vn e ngi hoc chng i cc cng tc x hi ca nhng t chc ngoi chnh ph (NGO) c ngܩi Vit hi ngoi tham d, m nh khng thy nguy c xut pht k bn.

Tuy nhin, v di, ch c tng trܪng sn xut mi thit thc gii quyt nn bn cng. Vi 90% ngܩi ngho hin sng ti nng thn, v mc tiu chin lܮc ca tng trܪng kinh t i hi u tin pht trin nng thn, trܧc khi ta m ܧc ti nhng d n cng nghip ln lao a nܧc ta vo th k 21. Nu khng, ta s c ngay cc th hc i sinh hot theo th k 21 nh nhng c o lc lng gia a s nng thn cn sinh hot theo khun kh ca th k 19.

Hin nay, t c vic cu i ln vic pht trin nng thn NJu gp mt tc nghn, v y cng l tc nghn ca cng cuc pht trin di hn, l tnh trng mc nt v yu km ca h tng c s. V vy, mc tiu chin lܮc th ba s phi l trng tu v pht trin h tng c s, v giao thng lin lc, v nng lܮng v tin ch cng cng nh in nܧc v v sinh s ǣng.

Nhng, ngn y mc tiu s NJu kh t nu ta khng n nh ܮc c ch kinh t, khng khai thng ܮc nhng ch tc v chnh sch, php l v nh ch, v khng pht trin ܮc loi ti nguyn duy nht m ta c mt cch di do v v tn, l ngun nhn lc. Ba loi vn NJ i hi ta phi gii quyt ba mc tiu chin lܮc sau cng l n nh khun kh kinh t, ci t hnh chnh v nh ch, v pht trin nhn lc.

Tng kt li, mc ch cn bn dn ta ti su mc tiu chin lܮc trong dm ba nm ti l:

1. Cu t x hi (cho nhng a phng, nhng thnh phn bn cng v c nhng ngܩi khng theo kp sc ǰi thay qu nhanh ca kinh t th trܩng).

2. Pht trin nng thn (a nng ha v nng cao nng sut nng nghip, pht trin cc ngnh cng nghip ph tr nng nghip, pht trin h thng nng tn v cc chng trnh khuyn nng, pht trin tin ch cng cng nh in kh, nܧc ngt, v sinh, dch v chuyn vn, v.v...)

3. Trng tu v pht trin h tng vt cht (nng cp cc trc giao thng chnh, pht trin giao thng ti thn qu, in kh ha v cung cp nܧc cho thn qu, hin i ha vin thng). Trܧc mt, ta cn ti hiu ha vic s dng ngun vin tr chnh thc cam kt cho cc d n xy dng h tng.

4. n nh khun kh kinh t ton quc Nj huy Ƕng tit kim v thu ht u t. Mc tiu chin lܮc ny u tin i hi nhiu ci cch trong chnh sch kinh t Nj n nh vt gi v trong phng thc qun l kinh t ca chnh quyn Nj nng cao kh nng i ph linh Ƕng ca nn kinh t, gip cho t doanh lm n d dng v d to thm cng n vic lm cho dn chng.

5. Ci t hnh chnh v pht trin nh ch (xy dng khun kh php l hin i trong tng quan phi hp ca th trܩng v chnh quyn phi ܮc minh nh; tng cܩng vai tr ca t nhn ng thi gim thiu s can thip ca nh nܧc vo sinh hot kinh t; nng cao kh nng qun l kinh t ca gung my cng quyn Nj gim dn s l thuc vo nhng quy nh chnh tr phi kinh t; pht trin nhng nh ch cn thit cho sinh hot kinh t th trܩng...)

6. Pht trin nhn lc (o to li nhng ngܩi ti chc, hun ngh v ci thin tay ngh cho nhng ngܩi ang lao Ƕng, ci t gio dc t cp i hc xung, ci thin h thng y t cng cng v cc dch v x hi, pht trin v bo v mi sinh...)

Cc sinh hot trong x hi d nhin thܩng xuyn an kt vi nhau, v vy m bin php kinh t tt s tc Ƕng ljn x hi v cc chng trnh x hi NJu cng nh hܪng ti cng cuc pht trin nng thn v khi i a s ti nng thn c cuc sng ܮc tng i ci thin, nng sut ca nng nghip ri cng nghip cng s gia tng. Nm vng quy lut tc Ƕng gia cc lnh vc trn l mt i hi k thut.

Tuy nhin, then cht ca ngn y vn NJ v c nh hܪng dy chuyn ca nhng mc tiu chin lܮc vi nhau, NJu ty thuc mt chn la quan trng nht: ngܩi dn hay nh nܧc mi l nhng ngܩi c kh nng to dng ra s tr ph ca mt quc gia?

Ngy nay, thc t cho thy l nh cm quyn Vit Nam cng nhn v khuyn khch s tham gia ca t nhn vo sinh hot kinh t. D min cܫng hay thc t, quyt nh trn cng l mt chn la coi nh quan trng nht t mܩi nm qua. Nhng, quyt nh trn cn ܮc th hin r rng hn trong thc t ca lut l v chnh sch, Nj sc dn ܮc bung ng mc v Nj chn ng tham nhng hay nhng phn ng thi qu xy ra. Nguyn nhn ca s tr tr c th l v nhiu ngܩi cha r l nu khng qun l sinh hot kinh t th chnh quyn s lm g; v nu khng can thip vo sinh hot kinh t th gung my nhn s trong h thng chnh quyn s sng th no, vi li tc u ra.

Nhng ngܩi lm kinh t th ch c th ni ti nhng b tr u tin, cn tng quan gia phi tr ca th trܩng v ca nh nܧc l mt vn NJ khng thun ty kinh t. cc nܧc khc, vn NJ ܮc cng khai tho lun, Vit Nam, tp qun ca thi quen tp quyn khin vn NJ trn t c c hi m x r rng, cho nn ngܩi ta cng kh ly quyt nh mt cch nhanh chng.

V vy m nܧc ta vn trong tnh trng tranh ti tranh sng...


(1) Xem bi "Tnh trng ngho tng ca Vit Nam," Vit Magazine, s 417, 01 thng Mܩi, 1995, trg. 43


VIET Magazine 418 Home Page