NguyÍn ñÙc Lâm, 10-95.
L©i mª ÇÀu.
Trong th©i gian gÀn Çây, rÃt nhiŠu vÃn ÇŠ Çã ÇÜ®c Çem ra bàn cãi sôi n°i tåi quÓc h¶i Hoa-kÿ và trên toàn th‹ nܧc MÏ. Khªi ÇÀu là vÃn ÇŠ ngæn ngÜà di dân bÃt h®p pháp và vÃn ÇŠ c¡t giäm quyŠn l®i cûa cÜ dân h®p pháp nhÜng chÜa có quÓc tÎch Hoa Kÿ. K‰ ljn là vÃn ÇŠ cäi t° an-sinh xã h¶i và cäi t° y-t‰. Ti‰p theo là vÃn ÇŠ "affirmative action". M§i Çây nhÃt là vÃn ÇŠ cäi t° giáo døc, trong Çó có vÃn ÇŠ "Anh ng» là ngôn ng» chính thÙc" (English as an official language) và giáo døc song ng» (bilingual education). TuÀn báo US News & World Report sÓ ra ngày 25-09-95, trong loåt bài chû ÇŠ "M¶t quÓc gia, m¶t ngôn ng»?" (One Nation, One Language?) Çã ÇÜa ra các câu hÕi then chÓt nhÜ:- LiŒu viŒc dùng Anh ng» làm ngôn ng» chính thÙc có tåo ÇÜ®c Çoàn k‰t hay låi gây chia rë quÓc gia? (Would making English the nation’s official language unite the country or divide it?) .- Giáo døc song ng» có mang låi k‰t qûa không? (Does bilingual teaching work?).Trong møc "Trang ThÜ ñ¶c Giä" (The Letters Page) và dܧi hàng tít "Bilingual Education is failing" (Giáo døc song ng» Çang bÎ thÃt båi), nhÆt báo San Jose Mercury News sÓ ra ngày 16-09-95, Çã Çæng täi m¶t loåt ba lá thÜ cûa Ƕc giä gºi ljn gÒm toàn nh»ng luÆn cÙ nh¢m Çä kích n¥ng nŠ chÜÖng trình giáo døc song ng» nói chung và viŒc dåy song ng» tåi håt Santa Clara nói riêng.Trong møc Çích thu thÆp các tài liŒu cæn bän Ç‹ cung cÃp cho qúy Ƕc giä, ngÜ©i vi‰t xin trình bày các š ki‰n cûa cä hai phía bênh, chÓng liên quan ljn chû trÜÖng "English only" và giáo døc song ng». NgÜ©i vi‰t cÛng mong các bÆc phø huynh h†c sinh và các vÎ giáo chÙc kh¡p nÖi góp š thêm Ç‹ vÃn ÇŠ ÇÜ®c sáng tÕ hÖn.
M¶t sÓ d» kiŒn cæn bän.
Theo thÓng-kê cûa Nha Ki‹m Tra Dân SÓ (Census Bureau) thì næm 1994 có t§i 8.7 % dân sÓ MÏ sanh ÇÈ tåi các quÓc gia khác ngoài Hoa-kÿ. Khoäng 31.8 triŒu ngÜ©i không nói ti‰ng Anh và dùng m¶t ngôn ng» khác trong gia Çình. HiŒn có trên 300 ngôn ng» khác nhau Çang ÇÜ®c sº døng trên ÇÃt MÏ. Tåi quÆn håt Dade thu¶c ti‹u bang Florida có 5,190 h†c sinh nói không dܧi 56 thÙ ti‰ng khác nhau. Trên toàn quÓc có khoäng 3 triŒu h†c sinh ÇÜ®c x‰p vào loåi "Khä næng Anh ng» gi§i hån" (Limited English Proficiency or LEP) trong sÓ Çó 45% là cÜ dân cûa ti‹u bang California. Ngân sách cûa liên bang dành cho viŒc y‹m tr® 600,000 h†c sinh LEP là 156 triŒu. Ngoài ra là tiŠn cûa ti‹u-bang và các cÖ quan Çiå phÜÖng. Tåi thành phÓ l§n nhÃt cûa Hoa Kÿ là N»u Чc, trong sÓ 1.03 triŒu h†c sinh có 84.2 % nói ti‰ng Anh, 10.7% nói ti‰ng MÍ và 5.1% nói nh»ng ngôn ng» khác. Tåi Los Angeles, m¶t thành phÓ l§n khác cûa Hoa-kÿ, có t°ng c¶ng 632,973 h†c sinh. Trong sÓ này chÌ có 53.4% nói ti‰ng Anh, còn 42.7% nói ti‰ng MÍ và 3.9% nói các ngôn ng» khác nhÜ ti‰ng TÀu, ñåi Hàn, Phi LuÆt Tân, ViŒt Nam, v.v.. (US News & Wold Report, 25-9-95).
Báo cáo næm 1994 cûa Nha Giáo Døc Song Ng» (Bilingual Education Office) thu¶c B¶ Giáo døc Ti‹u bang California cho thÃy có t§i 1,215,218 h†c sinh ÇÜ®c x‰p vào loåi LEP. Trong sÓ này h†c sinh gÓc MÍ Çông nhÃt v§i 943,559 ngÜ©i, chi‰m t› lŒ 77.6%. K‰ ljn là h†c sinh gÓc ViŒt v§i 49,788 ngÜ©i, chi‰m t› lŒ 4.1%). So v§i t°ng sÓ 623,328 h†c sinh ÇÜ®c x‰p vào loåi "Khä næng Anh ng» lÜu loát" (FEP) thì sÓ h†c sinh "LEP" Çông gÃp Çôi (California Dept. of Education, 9-94).
Tåi ti‹u bang Massachusetts, bài thi b¢ng lái xe ÇÜ®c dÎch và in ra 24 thÙ ti‰ng.
Các Çåo luÆt vŠ quyŠn ÇÀu phi‰u Çòi hÕi phäi có phi‰u bÀu song ng» và Ça ng» tåi nh»ng nÖi h¶i Çû túc sÓ cº tri Çã ghi danh Çi bÀu có khä næng Anh ng» gi§i hån nhÜ tåi Santa Clara, Orange County và ngay tåi ti‹u bang California.
Các mÅu khai thu‰ l®i tÙc b¢ng ti‰ng Tây Ban Nha cÛng Çã ÇÜ®c cÖ quan thu‰ vø Liên bang (Internal Revenue Service) phát hành.
Làn sóng di dân -cä h®p pháp lÅn bÃt h®p pháp- Çã và Çang ti‰p tøc du nhÆp vào Hoa-kÿ nhiŠu ngôn ng» m§i lå. Nh»ng phí t°n và phÙc tåp do tình trång Ça ngôn ng» gây ra Çã là Ƕng l¿c chính thúc ÇÄy phong trào c° võ cho viŒc dùng Anh ng» nhÜ m¶t ngôn ng» duy nhÃt và chính thÙc. Phong trào này càng ngày càng ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i ûng h¶. Theo k‰t qûa cu¶c thæm dò š ki‰n m§i nhÃt cûa tuÀn báo US. News & World Report thì có t§i 73% dân chúng Hoa Kÿ nghï r¢ng Anh ng» nên ÇÜ®c dùng làm ngôn ng» chính thÙc cûa chính quyŠn. ñiŠu này có nghïa là së không có vÃn ÇŠ phi‰u bÀu song ng» hay các thông cáo và thông báo b¢ng hai ho¥c nhiŠu thÙ ti‰ng nhÜ hiŒn nay n»a. VŠ phía QuÓc h¶i Hoa Kÿ, cä chû tÎch Hå viŒn Newt Gingrich lÅn thÜ®ng nghÎ sï Bob Dole, thû lãnh khÓi Ça sÓ tåi ThÜ®ng viŒn, và hÖn m¶t phÀn ba dân bi‹u QuÓc-h¶i ÇŠu ûng h¶ viŒc ÇŒ trình d¿ luÆt công nhÆn Anh ng» là ngôn ng» chính thÙc cûa Hoa Kÿ. HiŒn nay Çã có 22 ti‹u bang và m¶t sÓ ÇÎa phÜÖng Çã ban hành luÆt chÌ cho phép xº døng Anh ng» mà thôi - "English only"
Nh»ng luÆn cÙ ûng h¶ "English only" và Çòi hûy bÕ chÜÖng trình giáo døc song ng».
Nh»ng ngÜ©i ûng h¶ chû trÜÖng "English only" và Çòi hûy bÕ chÜÖng trình giáo døc song ng» cho r¢ng "viŒc chÃp nhÆn trên 300 ngôn ng» khác nhau tåi Hoa-kÿ làm suy giäm Ƕng l¿c h†c Anh ng» và trª thành công dân Hoa-kÿ" và "viŒc ÇÜa Anh ng» lên thành m¶t bi‹u tÜ®ng thiêng liêng" së tåo cho Anh ng» m¶t hÃp l¿c månh hÖn ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i di dân tØ nܧc ngoài ljn.
Bill George, m¶t cÜ dân cûa thành phÓ Sunnyvale và là m¶t trong sÓ nh»ng ngÜ©i ûng h¶ chû trÜÖng "English only", ÇÜa ra viÍn tÜ®ng r¢ng viŒc c° võ cho phong trào Ça væn hóa së k‰t thúc b¢ng cách ÇÜa nܧc MÏ t§i nh»ng cu¶c chi‰n tranh væn hóa và bè nhóm mà thôi. Ông ta nói r¢ng "NgÜ©i ta nên hãnh diŒn vŠ tông tích và nguÒn gÓc cûa mình, nhÜng h† ljn Çây v§i møc Çích gì? ñ‹ trª thành ngÜ©i MÍ, ngÜ©i TÀu, ngÜ©i ViŒt tåi MÏ Ü? Hay là Ç‹ trª thành ngÜ©i MÏ?" (SJMN, 16-09-95).
M¶t ngÜ©i khác, D.A Smith, cÜ dân cûa thành phÓ Palo Alto, tÕ ra nóng näy hÖn. Ông ta nói "Tôi ghét phäi trä thu‰ và tiŠn ÇiŒn thoåi Ç‹ in các l©i hܧng dÅn bÀu cº và cách sº døng ÇiŒn thoåi b¢ng nhiŠu ngôn ng» khác nhau, càng ngày càng nhiŠu, cÛng nhÜ phäi Çóng thu‰ Ç‹ y‹m tr® cho m¶t hŒ thÓng giáo døc Ça ng» kh°ng lÒ và vô hiŒu kinh khûng" (SJMN, 16-09-95)
Ông cho r¢ng "nh»ng chính trÎ gia c° võ cho English only Çang c° võ cho s¿ Çoàn k‰t chÙ không phäi s¿ chia rë. Không gì g¡n bó ngÜ©i ta v§i nhau hÖn là m¶t ngôn ng» chung và không gì phân cách ngÜ©i ta hÖn là s¿ thi‰u v¡ng nó" (SJMN, 16-09-95).
VŠ phÜÖng diŒn tài chánh, có š ki‰n cho r¢ng viŒc loåi bÕ giáo døc song ng» së giúp ti‰t kiŒm ÇÜ®c m¶t MÏ Kim cho m‡i h†c-sinh m‡i ngày (US News & World Report, 25-09-95). NhÜ vÆy tính ra, có th‹ ti‰t kiŒm hàng træm triŒu m‡i næm.
VÃn ÇŠ "English only" có th¿c s¿ cÀn thi‰t không?
Chû trÜÖng "English only" th¿c ra cÛng ch£ng có gì m§i lå. Cách Çây hÖn 200 næm, John Adams Çã lên ti‰ng Çòi hÕi phäi thi‰t lÆp m¶t hàn lâm viŒn v§i "nhiŒm vø cao cä" là duy trì ÇÜ®c s¿ thuÀn nhÃt cûa Anh ng», nghïa là không pha tr¶n, không du nhÆp ti‰ng cûa nܧc khác vào (US News & World Report, 25-09-95).
Trên th¿c t‰, ܧc mÖ cûa John Adams Çã ch£ng bao gi© thành t¿u và Anh ng» hay MÏ ng» (American English) cÛng giÓng nhÜ dân MÏ Çã pha tr¶n nhiŠu thÙ ti‰ng cûa nhiŠu s¡c dân khác nhau, giÓng nhÜ m¶t bàn tiŒc bày thÙc æn "Tä pí lù" Smorgasbord. NgÜ©i ta ghi nhÆn r¢ng ba phÀn tÜ (3/4) các tØ ng» trong t¿ Çi‹n Anh ng» hiŒn th©i là mÜ®n tØ ngôn ng» cûa nܧc khác. Gerald Parshall, tác giä bài báo "A glorious Mongrel" Çæng trong US News & World Report tháng 9-95 vØa qua, khi mô tä tình trång "vay mÜ®n ngôn tØ" cûa Anh ng» Çã ÇÜa ra m¶t thí dø thÆt thích thú sau Çây: "Ask your pal (Romany) to go to the opera (Italian), and he may prefer to go hunting in the boondocks (Tagalog), to play polo (Tibetan) or to visit the zoo (Greek) to test his skill (Danish) at milking the camel (Hebrew), after that he may need a shampoo (Hindi)".
Chúng ta thÃy r¢ng trong m¶t câu ng¡n nhÜ trên Çã có t§i tám ch» in nghiêng mÜ®n tØ các ngôn ng» khác nhÜ Hy-låp, Tây Tång, Ý, Phi, ñan Måch, v.v..
Ngoài ra lÎch sº lÆp quÓc cûa ngÜ©i Anh và Anh ng» cÛng cho thÃy ngôn ng» này Çã chÎu änh hܪng cûa ba b¶ låc B¡c Âu (northern European tribes) là "the Angles", "the Saxons" và "the Jutes". Sau Çó, næm 793 khi bÎ ngÜ©i Vikings ljn tØ Scandinavia xâm læng, Anh ng» låi mang dÃu v‰t cûa ngÜ©i Viking. Và khi bÎ ngÜ©i Pháp tØ vùng Normandy chinh phøc vào næm 1066 thì änh hܪng cûa Pháp ng», m¶t ngôn ng» có nhiŠu ng» cæn La-tinh và Hy-låp, là m¶t ÇiŠu qúa rõ rŒt. Do Çó, Anh ng» có nhiŠu ch» khác nhau Ç‹ diÍn tä cùng m¶t š nhÜ "end" (Anglo-saxon)), "finish" (Pháp) và "conclude" (La-tinh) ÇŠu có nghïa là "k‰t thúc."
D¿a vào các d» kiŒn trên, chúng ta thÃy r¢ng làm gì có "Anh ng» thuÀn nhÃt" (Pure English) Ç‹ mà Çòi hÕi "English only".
HÖn n»a tØ mÃy træm næm qua Anh ng», dù không ÇÜ®c tuyên bÓ là ngôn ng» chính thÙc cûa Hoa-kÿ nhÜng tÃt cä các væn kiŒn chính thÙc cûa chính quyŠn ÇŠu vÅn dùng Anh ng». Các trÜ©ng h†c vÅn dùng Anh ng» làm ngôn ng» Ç‹ giäng huÃn. ViŒc thi hành chÜÖng trình giáo døc song ng» dù sao cÛng chÌ có tính cách chuy‹n ti‰p, giúp cho h†c sinh chuÄn bÎ Ç‹ theo h†c chÜÖng trình giäng dåy b¢ng Anh ng». TuyŒt ÇÓi không hŠ có møc Çích thay th‰ Anh ng».
CuÓi cùng, trong m¶t th©i Çi‹m mà s¿ giao thÜÖng và thÜÖng måi th‰ gi§i Çòi hÕi phäi giao ti‰p v§i các quÓc-gia khác không sº døng Anh ng», viŒc thi hành chÜÖng trình "English only" së làm suy giäm khä-næng Ça ng» cûa Hoa-kÿ.
ViŒc Çòi hÕi "English only" xét ra không cÀn thi‰t và ÇÜÖng nhiên là không Çem låi s¿ Çoàn k‰t cho nܧc MÏ. NgÜ®c låi, ch¡c ch¡n là phong trào Çòi "English only" së Çào sâu thêm hÓ chia rë gi»a nh»ng ngÜ©i chû trÜÖng phong trào này và các thành phÀn khác trong xã h¶i Hoa Kÿ.
ChÜÖng trình song ng» có cÀn thi‰t không?
Trong cu¶c ti‰p xúc m§i Çây v§i m¶t sÓ chuyên gia vŠ giáo døc song ng» cûa Çåi h†c San Jose State, ngÜ©i vi‰t Ç¥t vÃn ÇŠ nêu trên v§i Ti‰n sï Mai ñào, giám ÇÓc ChÜÖng trình Song Ng» ViŒt, các Ti‰n sï Rosalinda Quintanar-Sarellana và Judith Hurley, giáo sÜ phø trách chÜÖng trình song ng» Tây Ban Nha. ñây là các chuyên gia Çã làm viŒc, giäng dåy và nghiên cÙu trong lãnh v¿c giáo døc song ng» tÓi thi‹u trên mÜ©i næm trª lên.
Sau Çây xin ghi låi m¶t sÓ š ki‰n cûa ba vÎ giáo sÜ và trích dÅn m¶t sÓ tài liŒu tham khäo do các vÎ Çó cung cÃp.
Giáo sÜ Mai ñào xác nhÆn là m‡i h†c sinh phäi mÃt trung bình tØ 5 t§i 7 næm m§i cò th‹ Çåt ÇÜ®c mÙc Ƕ thông thåo Anh ng» theo tiêu chuÄn mong muÓn. Bà cÛng nhÃn månh là m¥c dù nh»ng ngÜ©i chû trÜÖng bãi bÕ chÜÖng trình song ng» Çã n¥ng l©i chÌ trích s¿ h»u hiŒu cûa chÜÖng trình này, th¿c t‰ và công trình nghiên cÙu m§i Çây cho thÃy "các h†c sinh thu¶c các gia Çình gÓc ñông Nam Á Çã Çåt ÇÜ®c các thành tích h†c vÃn cao nh© gia Çình h† duy trì ngôn ng» và các giá trÎ truyŠn thÓng cÛng nhÜ nói chuyŒn v§i con cái " thÜ©ng xuyên (Students from SouthEast Asian families that have maintained their languages and traditional values and talk to their children)
Khi thäo luÆn vŠ vÃn ÇŠ phí t°n do chÜÖng trình song ng» gây ra và Ç‹ Çáp låi š ki‰n là viËc bãi bÕ trÜÖng trình này së giúp ti‰t kiŒm ÇÜ®c ngân qÛy cûa chính phû, Giáo sÜ Rosalinda Quintanar-Sarellana cho bi‰t là hÆu qûa cûa viŒc bãi bÕ chÜÖng trình song ng» së là viŒc gia tæng t› lŒ h†c sinh bÕ ngang (school drop-outs) vì không theo kÎp chÜÖng trình thông thÜ©ng giäng dåy b¢ng Anh ng».
NhÜ vÆy chính phû së phäi gia tæng chi phí vào các khoän khác nhÜ chÓng bæng Çäng v.v...
Giáo sÜ Judith Hurley cÛng ÇÒng quan Çi‹m v§i giáo sÜ Rosalinda vŠ vÃn ÇŠ này.
Cä ba vÎ giáo sÜ ÇŠu tin r¢ng chÜÖng trình song ng» hiŒn tåi thÆt cÀn thi‰t và không nên bãi bÕ. Các khi‰m khuy‰t hiŒn tåi cÀn phäi ÇÜ®c sºa Ç°i Ç‹ chÜÖng trình Çåt ÇÜ®c møc tiêu Çã ÇŠ ra là giúp cho các h†c sinh có khä næng gi§i hån vŠ Anh ng» có th‹ vØa h†c Anh ng» vØa có th‹ ti‰p tøc theo Çu°i các môn h†c khác qua ngôn ng» mË ÇÈ cûa h†. NhÜ vÆy, h† không bÎ phí th©i gian và không phäi bÕ h†c ngang vì nh»ng tr6Ö ngåi do Anh ng» gây ra trong nh»ng næm ÇÀu theo h†c tåi Hoa-kÿ.
Giáo sÜ Rosalinda dÅn chÙng là các công trình nghiên cÙu cûa các Ti‰n sï Diaz (1991, 1983, 1985) và Garcia (1994) cho thÃy khi Çem so sánh v§i các h†c sinh ÇÖn ng», các h†c sinh song ng» có tinh thÀn uy‹n chuy‹n hÖn, có š thÙc siêu-ng» cao hÖn (Kessler & Quinn 1987 và Galambas & Hakuta 1988) và có khä næng sº døng các phÜÖng thÙc phÙc tåp hÖn ÇÓi v§i vÃn ÇŠ ngôn ng» (Hoffman 1991).