LTS: Kš giä Emily Thornton cûa tåp chí Kinh T‰ ViÍn ñông tØ Hà N¶i nhÆn xét vŠ tình trång xe hÖi tåi ViŒt Nam trong sÓ báo ngày 19-10-95. Bài vi‰t này do TrÀn ñÙc Sánh chuy‹n ng».
VÃn ÇŠ là cÛng giÓng nhÜ 72 triŒu ngÜ©i ViŒt Nam khác, ông ta chÜa có Çû tiŠn. ñây là m¶t nܧc, l®i tÙc ÇÀu ngÜ©i hàng næm m§i chÌ ÇÜ®c US$200, và phÜÖng tiŒn di chuy‹n ph° bi‰n nhÃt là xe trâu, xe Çåp, và xe g¡n máy. ñÜ©ng sá thì còn thô sÖ, Ça sÓ xe chåy ÇŠu là các loåi xe cÛ. BÓn hãng ch‰ tåo xe hÖi hoåt Ƕng ª ViŒt Nam hiŒn Çang tính thu nhÕ låi. NhÜ vÆy tåi sao các hãng xe hÖi låi ùn ùn kéo t§i ViŒt Nam?
GiÓng nhÜ tÃt cä nh»ng cu¶c tri‹n lãm khác, cu¶c tri‹n lãm này cÛng Çû lŒ b¶: hŒ thÓng Çèn chi‰u sáng, máy quay phim, máy video theo dõi tình hình, nhåc rock mª thÆt l§n, nh»ng cô gái trÈ ÇËp - nhiŠu cô mæc ÇÒ da beo - ÇÙng phát chÜÖng trình và t¥ng phÄm. RÃt nhiŠu hãng xe hÖi l§n: Ford, Chrysler, Toyota, Mitsubishi và BMW ÇŠu Çem ra trình làng nh»ng chi‰c xe bóng láng. M‡i hãng bÕ ra US$100,000 Ç‹ t° chÙc.
Cu¶c tri‹n lãm xe hÖi ª Hà N¶i ÇÜ®c th¿c hiŒn Çúng tiêu chuÄn cûa nh»ng cu¶c tri‹n lãm xe ª Detroit, Tokyo. Tuy nhiên, Hà N¶i còn lâu l¡m m§i Çu°i kÎp nh»ng thành phÓ này. Chào mØng khách t§i thæm Hà N¶i và Cu¶c Tri‹n Lãm Auto ViŒt Nam ‘95. Khoäng 60 hãng xe Çã có sän phÄm trÜng bày v§i hy v†ng chi‰m ÇÜ®c m¶t ch‡ trong thÎ trÜ©ng xe hÖi ÇÀy tri‹n v†ng ª ViŒt Nam. NhiŠu hãng Çã có k‰ hoåch Ç‹ ch‰ tåo xe hÖi ª ViŒt Nam.
Không thi‰u khách hàng t§i chiêm ngÜ«ng các tác phÄm cûa h†. Nhìn chi‰c Jeep Wrangler cûa Hãng Chrysler, m¶t sï quan ViŒt Nam, 45 tu°i, xušt xoa: "T§ mà mua là phäi mua cái này, lái nó m§i h®p v§i Çàn ông!"
VÃn ÇŠ là cÛng giÓng nhÜ 72 triŒu ngÜ©i ViŒt Nam khác, ông ta chÜa có Çû tiŠn. ñây là m¶t nܧc, l®i tÙc ÇÀu ngÜ©i hàng næm m§i chÌ ÇÜ®c US$200, và phÜÖng tiŒn di chuy‹n ph° bi‰n nhÃt là xe trâu, xe Çåp, và xe g¡n máy. ñÜ©ng sá thì còn thô sÖ, Ça sÓ xe chåy ÇŠu là các loåi xe cÛ. BÓn hãng ch‰ tåo xe hÖi hoåt Ƕng ª ViŒt Nam hiŒn Çang tính thu nhÕ låi. NhÜ vÆy tåi sao các hãng xe hÖi låi ùn ùn kéo t§i ViŒt Nam? H† muÓn có ch‡ ÇÙng trên m¶t thÎ trÜ©ng tuy nhÕ nhÜng hÀu nhÜ chÜa hŠ ÇÜ®c khai thác. Còn Chính Phû ViŒt Nam thì khuy‰n khích các hãng xe t§i v§i hy v†ng h†c hÕi ÇÜ®c kÏ thuÆt làm xe hÖi Ç‹ xây d¿ng công nghiŒp xe hÖi riêng cûa ViŒt Nam vì xe hÖi ÇÜ®c coi bi‹u tÜ®ng cûa m¶t nܧc công nghiŒp.
Tuy nhiên, vì s¿ xung Ƕt quyŠn l®i gi»a hai bên, cuÓi cùng, chÜa ch¡c có bên nào Çåt ÇÜ®c kÿ v†ng. Các hãng làm xe thÃy thÎ trÜ©ng ViŒt Nam nhÕ quá mà låi có quá nhiŠu hãng cånh tranh nên không muÓn xây d¿ng nh»ng nhà máy hiŒn Çåi nhÜ phía chính phû mong muÓn. ñ‰n næm 2008 là kÿ hån ViŒt Nam phäi bãi bÕ hàng rào quan thu‰ Ç‹ hàng hóa t¿ do cånh tranh v§i các nܧc khác trong KhÓi ASEAN. Lúc Çó, công nghiŒp xe hÖi ViŒt Nam có th‹ là m§i chÌ thu¶c vào hång nhì, cånh tranh trong nܧc cÛng còn chÆt vÆt, nói gì t§i cånh tranh ª thÎ trÜ©ng nܧc ngoài. Khó lòng ViŒt Nam có th‹ xuÃt khÄu xe hÖi ª vào th©i Çi‹m Çó.
N‰u nh»ng chuyŒn trên Çây xäy ra Çúng nhÜ d¿ liŒu thì nguyên nhân là bªi vì tham v†ng cånh tranh cûa chính phû quá l§n so v§i khä næng kinh t‰ ViŒt Nam có th‹ th¿c hiŒn. Næm 1991, khi nh»ng hãng xe liên doanh ÇÀu tiên ÇÜ®c cÃp giÃy phép hoåt Ƕng, ngÜ©i ta nghï r¢ng së chÌ có Ƕ bÓn hãng l†t ÇÜ®c vào thÎ trÜ©ng ViŒt Nam. NhÜng ÇÀu næm nay, Ƕt nhiên, chính phû mª toang cºa, cÃp giÃy phép cho bÃt kÿ hãng xe nào muÓn vào làm æn ª ViŒt Nam.
M¶t vài ngÜ©i cho r¢ng Çây chÌ là m¶t phÀn trong n‡ l¿c muÓn mª r¶ng thÎ trÜ©ng toàn diŒn cûa chính phû. Không riêng xe hÖi, nhÜng, gÀn Çây, các hãng truyŠn tin và xi mæng nܧc ngoài cÛng ÇÜ®c chính phû cÃp giÃy phép cho vào hoåt Ƕng vì ViŒt Nam Çang có nhiŠu nhu cÀu trong các lãnh v¿c Çó.
NhÜng trong lãnh v¿c xe hÖi, ViŒt Nam không có nhu cÀu, Çó chính là Çi‹m khác biŒt quan tr†ng. BÓn hãng làm xe Çang hoåt Ƕng ª ViŒt Nam hiŒn nay là Mekong Corp., Vietnam Motors, Daewoo Motor và Mitsubishi liên doanh v§i Vina Star Motors cÛng chÜa bán ÇÜ®c h‰t sÓ xe làm ra (phÀn l§n là l¡p ráp tØ các b¶ phÆn r©i nhÆp tØ NhÆt.) Vina Star, do Çó, cho bi‰t, næm nay, h† chÌ làm 600 xe minibus thay vì 1,000 chi‰c nhÜ Çã d¿ tính. T°ng Giám ñÓc Vina Star là Ô. Shunroku Atarashi, nói: "ChÜa ch¡c gì chúng tôi Çã bán ÇÜ®c h‰t."
Tuy nhiên, Ô. Bùi Huy Hùng, Phó Giám ñÓc Væn Phòng Ñy Ban H®p Tác và ñÀu TÜ, nghï r¢ng cÃp giÃy phép cho tÃt cä các hãng là ÇiŠu tÓt. Ông này nói: "CÙ Ç‹ cho h† t¿ do cånh tranh v§i nhau."
Các hãng xe nܧc ngoài hæm hª nhäy vào ViŒt Nam. Sau khi Hoa Kÿ bÕ cÃm vÆn vào ÇÀu næm 1994, lÆp tÙc có nhiŠu hãng n¶p ÇÖn xin giÃy phép. Riêng næm nay, chính phû Çã cÃp giÃy phép liên doanh cho tÃt cä sáu hãng, và có th‹ còn có thêm m¶t hãng n»a s¡p sºa xin ÇÜ®c giÃy phép. Các viên chÙc cho bi‰t, s¡p sºa ngÜng viŒc cÃp giÃy phép, nhÜng t§i lúc Çó thì ít nhÃt cÛng Çã có 11 hãng làm xe cånh tranh nhau trong m¶t thÎ trÜ©ng tÜÖng ÇÓi nhÕ. Næm rÒi, tåi ViŒt Nam, chÌ bán ÇÜ®c tÃt cä 11,500 chi‰c xe m§i - trong Çó có 4,000 xe du lÎch. SÓ xe này chÌ b¢ng m¶t ngày sän xuÃt ª NhÆt.
T§i næm 2000, mÜ©i hãng làm xe Çã ÇÜ®c cÃp giÃy phép có th‹ cho ra 120,000 chi‰c m‡i næm, gÒm xe täi, xe bušt và xe du lÎch. Nhu cÀu xe hÖi, ª ViŒt Nam, lúc Çó m§i chÌ tiêu thø h‰t khoäng già m¶t phÀn næm sÓ này.
Trong m¶t thÎ trÜ©ng mà bÕ ra US$2,800 Ç‹ mua m¶t cái xe g¡n máy Honda Dream Çã là sang nhÃt rÒi, viŒc bán chi‰c xe hÖi v§i giá US$10,000 không phäi chuyŒn dÍ. Giám ÇÓc Phòng Quan HŒ QuÓc T‰, B¶ Công NghiŒp N¥ng là Ô. TrÀn Minh HuÃn, nói: "Tôi không hi‹u tåi sao nh»ng hãng xe hÖi l§n nhäy vào Çây."
Lš do rÃt ÇÖn giän: sau khi quan sát thÎ trÜ©ng xe hÖi ª nܧc bên cånh là Thái Lan, các hãng xe l§n muÓn xí ch‡ trong thÎ trÜ©ng xe hÖi tÜÖng lai ª ViŒt Nam. Trong næm 1993, thÎ trÜ©ng xe hÖi ª ViŒt Nam tæng trܪng 20%, gÃp Çôi mÙc tæng trܪng l®i tÙc tính theo ÇÀu ngÜ©i GDP. ViŒt Nam là nÖi duy nhÃt trong Vùng ñông Nam Á còn sót låi Ç‹ các hãng xe hÖi PhÜÖng Tây hy v†ng chi‰m lïnh. Nh»ng nÖi khác trong vùng này, xe NhÆt Çã làm bá chû và xe PhÜÖng Tây chÌ hy v†ng g¥m dÀn dÀn thêm ÇÜ®c nh»ng mi‰ng nhÕ. (Tám mÜÖi-læm phÀn træm xe hÖi ª ViŒt Nam hiŒn nay là xe NhÆt, nhÜng nhÆp cäng v§i giá rÃt Ç¡t.)
ThÎ trÜ©ng xe hÖi ViŒt Nam tæng trܪng nhanh, nhÜng b¡t ÇÀu b¢ng m¶t cæn bän quá nhÕ. Tri‹n v†ng nª r¶ chÜa th‹ xäy ra trong m¶t th©i gian ng¡n. ñåi diŒn cho Hãng Chrysler ª ViŒt Nam là Ô. Ralph Vance Peacock, nói: "M†i ngÜ©i kÿ v†ng, nó së gia tæng nhanh nhÜ m¶t ÇÜ©ng th£ng trên bi‹u ÇÒ. NhÜng chuyŒn Çó chÜa bi‰t bao gi© m§i xäy ra."
HÖn n»a, vì có quá nhiŠu hãng nhäy vào nên nhiŠu công ty Çã tính thu hËp quy mô hoåt Ƕng so v§i d¿ tính ban ÇÀu. Lúc ÇÀu, 10 hãng xe m§i ÇÜ®c giÃy phép d¿ ÇÎnh bÕ vào sÓ vÓn US$650 triŒu so v§i sÓ vÓn US$150 triŒu cûa các công ty hiŒn Çang hoåt Ƕng hiŒn nay. NhÜng bây gi©, nhiŠu công ty Çã có giÃy phép Çang suy tính låi, tìm cách chÌ bÕ vào m¶t sÓ vÓn tÓi thi‹u Ç‹ gi» ch‡, ch© t§i lúc thÎ trÜ©ng trª nên l§n månh.
Hãng Chrysler, ch£ng hån, lúc ÇÀu ÇÎnh lÆp m¶t nhà máy làm xe h®i hiŒn Çåi v§i phí t°n US$181 triŒu Ç‹ sän xuÃt 17,000 xe m‡i næm, và có th‹ bao gÒm cÖ sª cä cho nh»ng nhà cung cÃp. NhÜng hiŒn nay, Ô. Peacock cho bi‰t, "Chúng tôi Çang thu hËp quy mô låi."
T§i Tháng Chín m§i Çây, Hãng Toyota còn d¿ ÇÎnh làm 10,000 xe m¶t næm k‹ tØ næm 1997. NhÜng bây gi©, h† rút xuÓng, chÌ còn 3,000 xe trong næm 1997, và ljn næm 2000 m§i tæng lên 10,000 cái. T°ng giám ÇÓc cûa Toyota Mortor ViŒt Nam nói: "Lúc trܧc, chúng tôi nghï, chÌ có næm hãng ráp xe ª Çây. Bây gi©, chúng tôi Çang xem xét låi quy mô làm æn và có th‹ rút b§t sÓ vÓn xuÓng."
HÆu quä là các hãng làm xe nܧc ngoài së không ÇÜa nhiŠu kÏ thuÆt hiŒn Çåi và các thi‰t bÎ Ç¡t tiŠn vào ViŒt Nam. Khi sÓ lÜ®ng xe làm ra chÌ ª mÙc Ƕ 10,000 cái m¶t næm thì viŒc thi‰t lÆp các nhà máy t¿ Ƕng tÓi tân là ÇiŠu bÃt l®i vŠ m¥t kinh t‰. T°ng giám ÇÓc Mekong, hãng làm xe h®p doanh ÇÀu tiên ª ViŒt Nam, là Ô. Naoki Tatebe, nói: "Chính phû chÌ có ÇÜ®c nh»ng kÏ thuÆt ÇÖn giän. NhÜng sau Çó, h† së nhÆn thÃy cÀn phäi có kÏ thuÆt cao cÃp m§i xây d¿ng ÇÜ®c công nghiŒp làm xe hÖi."
M¶t bÃt l®i khác cho các hãng sän xuÃt xe hÖi ª ViŒt Nam hiŒn nay là xe l¡p ráp phäi cånh tranh v§i xe cÛ nhÆp khÄu. HÒi næm rÒi, chính phû Çã cÃm nhÆp loåi xe này, nhÜng gÀn Çây låi cho phép nhÆp trª låi. Theo Ô. Tatebe, ÇiŠu này "không làm các nhà bÕ vÓn phÃn khªi."
M¶t sÓ ngÜ©i cho r¢ng các hãng làm xe nܧc ngoài së không Çem kÏ thuÆt làm xe t¿ Ƕng hiŒn Çåi vào ViŒt Nam. Giám ñÓc Vietnam Motors là Ô. Edgar Chiongbian, nói: "BÃt cÙ trÜ©ng h®p nào, cÛng không th‹ ÇÜa kÏ thuÆt thÜ®ng hång Çó vào ViŒt Nam. Bªi vì Çây là m¶t nܧc thu¶c Th‰ Gi§i ThÙ Ba. Không th‹ có chuyŒn Çó."
NhÜng nhÜ th‰ không có nghïa là các hãng làm xe së sº døng kÏ thuÆt sÖ Ç£ng rÈ tiŠn Ç‹ làm xe ª ViŒt Nam. Vì nhiŠu hãng chia nhau m¶t thÎ trÜ©ng nhÕ nên h† phäi nghï t§i chuyŒn xuÃt khÄu xe Çi bán ª các nÖi khác. ñåi diŒn cûa Ford’s Vietnam là Ô. Murray Gilbert nói: "ChuyŒn gay go nhÃt là phäi làm xe Çåt tiêu chuÄn quÓc t‰ v§i m¶t sÓ lÜ®ng ít."
NhÜng sän xuÃt xe ª ViŒt Nam Ç‹ xuÃt khÄu cÛng không phäi dÍ. ViŒt Nam sº døng xe tay lái ª bên trái trong khi nh»ng thÎ trÜ©ng l§n tiêu thø xe xung quanh nhÜ Thái Lan, Indonesia låi có tay lái bên phäi. Còn Cam BÓt, Lào, Mi‰n ñiŒn thì là nh»ng thÎ trÜ©ng quá nhÕ, còn nhÕ hÖn cä ViŒt Nam, không Çáng k‹.
Bây gi©, Chính Phû ViŒt Nam Çang tìm cách b¡t các hãng làm xe phäi th¿c hiŒn d¿ án. Chính phû Ãn ÇÎnh, trong vòng ba tháng, ban giám ÇÓc phäi triŒu tÆp và phäi bÕ vào ít nhÃt m¶t phÀn-ba sÓ vÓn cûa d¿ án; n‰u không, giÃy phép së bÎ thu hÒi.
S¿ lo l¡ng, hÓi hä cûa chính phû không phäi không có lš do. ñ‰n næm 2008, ViŒt Nam b¡t bu¶c phäi bÕ hàng rào quan thu‰ Ç‹ hàng hóa cûa các nܧc khác trong HiŒp H¶i Các Nܧc ñông Nam Á t¿ do cånh tranh v§i hàng hóa cûa ViŒt Nam. Lúc Çó, thu‰ nhÆp cäng xe 200% hiŒn nay së phäi rút xuÓng chÌ còn 5% là tÓi Ça.
T§i lúc Çó, n‰u ViŒt Nam sän xuÃt ÇÜ®c nh»ng chi‰c xe Çåt tiêu chuÄn quÓc t‰, h† së chi‰m th‰ thÜ®ng phong vì nhân công ª ViŒt Nam quá rÈ so v§i các nÖi khác. NhÜng n‰u chÜa sän xuÃt ÇÜ®c xe Çû sÙc cånh tranh, ViŒt Nam së không bao gi© làm n°i n»a vì vào th©i Çi‹m Çó, xe làm ª các nܧc lân cÆn së tràn ngÆp thÎ trÜ©ng ViŒt Nam.
Th©i gian cånh tranh gÃp rút khi‰n Chính Phû ViŒt Nam bu¶c các hãng làm xe phäi tæng dÀn sÓ b¶ phÆn làm tåi ViŒt Nam. Trong giÃy phép có ghi: trong vòng næm næm ÇÀu, sÓ b¶ phÆn sän xuÃt tåi ch‡ là 5%, và së tæng lên m¶t phÀn-ba sau mÜ©i næm. Quá trình ch‰ tåo các b¶ phÆn tåi ch‡ së không th‹ nhanh ÇÜ®c. Ngay cä Nam TriŠu Tiên và ñài Loan hiŒn nay cÛng vÅn còn phäi nhÆp các b¶ phÆn r©i tØ NhÆt Bän. Sau ba næm hoåt Ƕng, Hãng Mekong m§i chÌ ch‰ tåo ÇÜ®c chÜa ÇÀy 1% các b¶ phÆn tåi ch‡.
ViŒc ViŒt Nam có nhiŠu hãng sän xuÃt xe l§n khi‰n cho nhiŠu hãng làm các sän phÄm liên quan ljn xe hÖi cÛng muÓn nhäy vào làm æn ª ViŒt Nam. Công ty làm vÕ xe Yokohama Tyre, Công ty làm các b¶ phÆn ÇiŒn tº Nippon Denso, và m¶t công ty làm kính xe hÖi cûa NhÆt Çang d¿ tính xin giÃy phép liên doanh ª ViŒt Nam. Theo Ô. Atarashi, m¶t lš do khác khi‰n nh»ng công ty trên vào ViŒt Nam là vì h† muÓn tránh nån lên giá cûa ñÒng Yen.
NhÜng ÇÓi v§i các b¶ phÆn chính nhÜ h¶p sÓ và Ƕng cÖ thì vÃn ÇŠ låi khác. Vì nh»ng b¶ phÆn này không th‹ l¡p ráp vào các loåi xe khác nhau, và thÎ trÜ©ng ViŒt Nam låi quá nhÕ không th‹ sän xuÃt m¶t loåi xe v§i sÓ lÜ®ng l§n nên nh»ng hãng làm xe không th‹ nào ch‰ tåo các b¶ phÆn chính Çó tåi ViŒt Nam ÇÜ®c.
Chính phû Çang d¿ ÇÎnh ra nh»ng luÆt g¡t gao hÖn n»a Ç‹ bu¶c các hãng xe phäi sän xuÃt tåi ch‡. NhÜ viŒc sÖn xe ch£ng hån, các hãng làm xe bu¶c phäi th¿c hiŒn tåi ch‡ k‹ cä sÖn lót.
M¶t vài hãng xe cho r¢ng có th‹ chính phû Çang t¿ b¡n vào chân mình bªi vì, m¶t ngÜ©i xin miÍn nêu tên nói: "Chính phû bäo phäi làm các b¶ phÆn tåi ch‡, nhÜng låi ra gi§i hån, không ÇÜ®c cho ra quá 1000 xe m¶t næm. NhÜ th‰ thì vô phÜÖng các hãng làm xe có th‹ làm æn. Và do Çó,dù cho chính phû có làm cách nào chæng n»a, viŒc ch‰ tåo các b¶ phÆn tåi ch‡ cÛng không th‹ th¿c hiŒn n°i."
Trong khi Çó, hŒ thÓng thu‰ má cÛng không có tính cách khuy‰n khích các công ty nܧc ngoài sän xuÃt hàng tåi ch‡. LÃy ví dø trong lãnh v¿c ÇiŒn tº ch£ng hån, Công Ty Daewoo Corp. cho hay, h† sän xuÃt ti vi và Çèn hình Ç‹ ráp ti vi tåi ViŒt Nam, và phäi chÎu thu‰ 8% cho m‡i cái Çèn hình. Trong khi Çó, n‰u nhÆp Çèn hình tØ ngoài vào, h† chÌ phäi trä thu‰ 5% m¶t cái. T°ng Giám ñÓc Daewoo ViŒt Nam là Ô. Joo Sung Kim, nhÆn xét: "Không có gì khuy‰n khích Ç‹ chúng tôi ÇÀu tÜ sän xuÃt sän phÄm tåi ch‡ cä."
Ô. Kim lo, së phäi ÇÓi phó v§i vÃn ÇŠ này trong lãnh v¿c xe hÖi vì Hãng Daewoo Çang thäo luÆn v§i Chính Phû ViŒt Nam Ç‹ th¿c hiŒn các d¿ án làm vÕ xe và sÖn xe tåi ViŒt Nam, và m¶t phÀn các sän phÄm này së Ç‹ cung cÃp cho nhà máy sän xuÃt xe hÖi cûa Daewoo xây d¿ng gÀn Hà N¶i.
BÃt cÙ các b¶ phÆn ÇÜ®c ch‰ tåo tåi Çâu, các hãng làm xe cÛng bu¶c phäi ráp xe tåi ch‡ Ç‹ có th‹ cånh tranh trên thÎ trÜ©ng xe hÖi ViŒt Nam.
ñ‹ bäo vŒ các hãng ráp xe tåi ViŒt Nam, chính phû Çang dÀn dÀn chÃm dÙt viŒc nhÆp khÄu xe. (B¶ Công NghiŒp N¥ng hy v†ng së hoàn tÃt k‰ hoåch t°ng th‹ vŠ công nghiŒp xe hÖi cûa ViŒt Nam vào cuÓi næm nay.) Ngoài ra, các viên chÙc cho bi‰t, tØ næm t§i, tÃt cä các công ty nܧc ngoài kinh doanh tåi ViŒt Nam, së không còn ÇÜ®c phép nhÆp hai chi‰c xe miÍn thu‰ n»a.
Ô. Hùng ª U› Ban H®p Tác và ñÀu TÜ Nhà Nܧc, tuyên bÓ: "Chúng tôi có rÃt nhiŠu hãng sän xuÃt xe trong nܧc, tåi sao låi phäi Çi nhÆp khÄu xe?".