Nguyên Châu
Tš là Chi ÇÀu tiên trong "ThÆp NhÎ ñÎa Chi" (12 ngành thu¶c ñÃt: Tš, Sºu, DÀn, Mão, Thìn, TÎ, Ng†, Mùi, Thân, DÆu, TuÃt, H®i), tÜ®ng hình là con chu¶t.

VŠ ngÛ hành, Tš mang hành Thûy, vŠ âm dÜÖng, Tš thu¶c DÜÖng.

Næm nay là Bính Tš, tÜ®ng nåp âm là Giän Hå Thûy: Giòng nܧc chäy månh nhÜ thác vòng qua nhiŠu ng†n núi, vÜ®t qua vån d¥m rØng. ñây là nguÒn nܧc tinh khi‰t. Thûy này thích h®p và cÀn Sa trung kim Ç‹ sinh dÜ«ng, cÀn ÇÃt làm b© và nâng dòng chäy nhÜng phäi là ÇÃt Sa trung th° m§i tÓt, ÇÃt L¶ bàng và ñåi dÎch së làm cho nܧc Çøc... Næm Bính Tš së gây nh†c nh¢n vÃt vä cho nh»ng ngÜ©i mång Kim, Ç¥c biŒt là Sa trung kim, vì kim sinh thûy. Nh»ng ngÜ©i mång HÕa phäi thÆn tr†ng, bŠn chí vì thûy kh¡c hÕa, kh¡c thôi chÙ không hûy diŒt vì trong thûy có chÃt nuôi hÕa, có nhiŠu thÙ thûy chÙa hÕa nhÜ rÜ®u, dÀu, gasoline...

Các thÀy bói toán ViŒt Nam thÜ©ng nói: "Tš hÜ, Sºu hao, DÀn bÃt l®i!" š cho r¢ng các næm Tš, Sºu, DÀn thÜ©ng Çem låi nh»ng s¿ viŒc không thuÆn l®i cho vÛ trø và nhân sinh.

Tš là næm con chu¶t. Chu¶t ÇÓi v§i ngÜ©i ViŒt Nam có m¶t vÎ trí rÃt Ƕc Çáo: vØa là m¶t con vÆt phá hoåi cÀn diŒt trØ vØa là m¶t "ông thiêng" báo ÇiŠm lành, d»..., vØa là bi‹u tÜ®ng cûa hèn hå vØa ÇÜ®c nhân cách hóa thành ngÜ©i thanh cao...

Næm Tš, tÜ®ng hình là con chu¶t nhÜng ch» Tš cûa Trung Hoa không có liên hŒ gì v§i ch» Chu¶t cä. Ch» mà ngÜ©i ViŒt džc là Tš chính là ch» "Tº". Ti‰ng Trung Hoa "Thº" là chu¶t.

Chu¶t là m¶t Ƕng vÆt nhÕ có b¶ lông mao mÎn, có mÛi nh†n, m¡t Çen tròn, Çôi tai có hình tròn và m¶t cái Çuôi dài nhÕ nh¡n. Sinh vÆt h†c x‰p chu¶t vào loài gÆm nhÃm (rodent) là loài có b¶ ræng hàm s¡c bén (chesel-like front teeth), b¶ ræng này không bao gi© røng.

Có hàng træm loåi chu¶t sÓng räi rác kh¡p nÖi trên trái ÇÃt: tØ núi cao, xuÓng ÇÒng b¢ng, trong rØng cây, nÖi hÒ ao sình lÀy, ven sông suÓi và trên sa måc...

Loåi ÇÜ®c bi‰t ljn nhiŠu nhÃt có lë là chu¶t nhà. Chúng sÓng ª bÃt cÙ nÖi nào có ngÜ©i ª và thÜ©ng làm ° trong nhà cho vui... M¶t sÓ chu¶t nhà khác ÇÜ®c các nhà khoa h†c dùng trong các thí nghiŒm Ç‹ tìm hi‹u m¶t sÓ bŒnh, Ç‹ thº các loåi dÜ®c phÄm m§i, các nhà tâm lš h†c thì dùng trong nghiên cÙu các phän Ùng, các thái Ƕ...

Qua lÎch sº, tØ ngàn xÜa, chu¶t là loài chuyên "æn c¡p" th¿c phÄm cûa loài ngÜ©i Ç‹ nuôi sÓng. Ngày nay cÛng vÆy, chu¶t không có khä næng sän xuÃt ra cûa cäi, th¿c phÄm. Chu¶t là m¶t trong nh»ng sinh vÆt trong bóng tÓi (Creatures of Darkness). Bách khoa t¿ Çi‹n MÏ cho r¢ng ch» "mouse" b¡t nguÒn tØ m¶t tØ c° xÜa trong ti‰ng Sanskrit có nghïa là tên æn c¡p. Các nhà khoa h†c tin nhÜ th‰ vì Sanskrit là m¶t c° ng» cûa Á châu. Chu¶t nhà bành trܧng tØ Á sang Âu và t° tiên cûa loài chu¶t nhà hiŒn nay ª Nam B¡c MÏ châu ÇÜ®c ngÜ©i Anh, ngÜ©i Pháp, ngÜ©i Tây Ban Nha du nhÆp vào tØ th‰ k› 15.

Chu¶t nhà thì có vÈ lúc nào cÛng bÆn r¶n nhÃt là khi chúng cÜ trú tåi các cao Óc, chúng có th‹ rình rÆp ki‰m æn bÃt cÙ lúc nào thuÆn tiŒn, còn chu¶t sÓng ª ngoài ÇÒng và trong rØng thì thÜ©ng chÌ ra ngoài vào ban Çêm mà thôi. HÀu h‰t chu¶t nhà ÇŠu rÃt giÕi leo trèo.

VŠ cÖ th‹, chu¶t nhà có kích thܧc tØ 2.5 ljn 3.5 inches tÙc là khoäng tØ 6.4cm ljn 8.9cm bŠ dài (không k‹ Çuôi). ñuôi chu¶t thÜ©ng dài b¢ng thân th‹, Çôi khi có ng¡n hÖn Çôi chút. Chu¶t nhà cân n¥ng khoäng tØ nºa lång (ounce) ljn m¶t lång (14 ljn 28grams). Kích thܧc và tr†ng lÜ®ng cÛng nhÜ Çuôi có th‹ thay Ç°i tùy theo loåi... ñuôi chu¶t có da sÀn sùi väy. Chu¶t có màu nâu xám ª lÜng và hai bên, bøng có màu tr¡ng ngà. Chu¶t trong phòng thí nghiŒm thÜ©ng có màu tr¡ng tinh, ho¥c có ÇÓm Çen, ÇÓm nâu, ho¥c vá nhiŠu màu... Chu¶t nhà có ÇÀu nhÕ, mÛi dài, hai bên mÛi có næm ho¥c sáu s®i "râu" dài. Nh»ng râu này giúp chu¶t dò ÇÜ©ng trong bóng tÓi. M¡t chu¶t Çen tròn nhÜ håt huyŠn. Tai chu¶t rÃt thính (nhåy cäm v§i âm thanh, ti‰ng Ƕng), nhÜng thÎ giác rÃt kém (có lë vì sÙc nhìn kém nên nhiŠu lúc chu¶t Çã bò vào nÖi sáng sûa và có ngÜ©i). Ræng chu¶t có th‹ g¥m lûng g‡ cÙng, xé toang các loåi bao bì, h¶p b¢ng giÃy cÙng Ç‹ tìm ÇÒ æn Ç¿ng bên trong. Chu¶t cÛng phá hoåi b¢ng cách gÆm nát sách, quÀn áo và ÇÒ g‡...

VŠ nuôi sÓng, chu¶t æn hÀu h‰t nh»ng gì mà con ngÜ©i æn. Chúng cÛng nuôi sÓng b¢ng m¶t vài loåi thÎt ho¥c håt, cû, cái mà chúng tìm ÇÜ®c. Chu¶t nhà æn luôn cä các vÆt døng nhÜ hÒ dán, ÇÒ b¢ng da thu¶c, xà phòng... Chu¶t cÀn ít ÇÒ æn nhÜng phá hoåi thì nhiŠu.

Ch‡ ª cûa chu¶t nhà thÜ©ng là nh»ng nÖi tÓi tæm, Ãm áp và yên l¥ng; tÓt nhÃt là gÀn ch‡ có ÇÒ æn. Chu¶t tha giÃy, c¡n xé áo quÀn väi vóc... Ç‹ làm °. Chu¶t cÛng Çào hang dܧi ÇÃt rÃt tinh vi.

VŠ sinh sän, m¶t chu¶t cái có th‹ sinh m‡i lÀn tØ 4 ljn 7 chu¶t con sau 18 ho¥c 21 ngày mang thai. Chu¶t con chÌ có da màu hÒng không lông, m¡t chÜa mª. Sau 10 ngày lông m§i m†c và 14 ngày m§i mª m¡t. TØ khi sinh ra cho ljn khi r©i ° Ç‹ sÓng riêng th©i gian khoäng ba tuÀn (21 ngày): chu¶t trÈ b¡t ÇÀu làm ° và "lÆp gia Çình" riêng. HÀu h‰t chu¶t cái b¡t ÇÀu sinh sän lúc 45 tu°i.

Chu¶t là con vÆt nhÕ bé sÓng chung m¶t nhà v§i ngÜ©i, chúng gây ra nhiŠu thiŒt håi vŠ cûa cäi vÆt chÃt rÃt l§n, ban Çêm chúng làm cho nhiŠu ngÜ©i mÃt ngû cho nên ngÜ©i rÃt ghét chu¶t, dù là chu¶t nhà hay chu¶t ÇÒng. NgÜ©i ViŒt thÜ©ng nuôi mèo Ç‹ trØ chu¶t, nhiŠu nÖi dùng thuÓc Ƕc tr¶n v§i ÇÒ æn Ç‹ gi‰t chu¶t, dùng bÅy, v.v... Có lë vì sÓng gÀn ngÜ©i nên chu¶t Çã Çi vào ngôn ng» và væn chÜÖng cûa loài ngÜ©i. NhiŠu nhà væn Çã dùng hình tÜ®ng chu¶t trong các truyŒn ngø ngôn...

Trong ngôn ng»: nh»ng thành ng» nhÜ "ñÀu voi Çuôi chu¶t" hàm š d¿ ÇÎnh thì l§n lao nhÜng k‰t quä không Çáng gì, lúc b¡t ÇÀu thì to l§n nhÜng cuÓi cùng hÀu nhÜ không có gì; "nói dÖi nói chu¶t" hàm š nói mÆp m©, tráo trª. Thành ng» này có lë b¡t nguÒn tØ thân hình cûa dÖi và chu¶t có vÈ giÓng nhau; "trò mèo chu¶t" š nói hành Ƕng Çùa gi«n, Çu°i b¡t; "du thº du th¿c" chÌ hành Ƕng Çi Çây Çó Ç‹ ki‰m æn (nhÜ chu¶t); "chu¶t sa hÛ n‰p" hay "chu¶t sa chÌnh gåo" š nói g¥p vÆn may ÇÜ®c vào nÖi no Ãm, khÕi phäi lo sinh k‰; "ܧt nhÜ chu¶t l¶t"; "nhà ° chu¶t"; "h¶i ÇÒng chu¶t" ám chÌ nh»ng cu¶c h†p khi bàn thäo thì ÇÜa ra nh»ng k‰ hoåch rÃt hay, rÃt táo båo nhÜng rÒi ra ch£ng có ai Çû khä næng th¿c hiŒn cä; "lûi nhÜ chu¶t"; trong ti‰ng Anh/MÏ, ch» "Rat" có nghïa bóng là "kÈ phän b¶i, ngÜ©i bÕ rÖi ÇÒng Ƕi, ÇÒng Çäng trong lúc khó khæn, nguy khÓn, nh»ng công nhân không tham gia Çình công"; "give somebody rats" là chºi b§i, la m¡ng ai; ti‰ng Pháp có nh»ng thành ng» nhÜ "rat d’église": ngÜ©i næng Çi lÍ nhà th©; "rat d’hotel": kÈ c¡p tåi khách sån; "rat d’opéra": n» vÛ công trÈ; "avoir des rats dans la tête": tính tình bÃt thÜ©ng...

Trong væn chÜÖng, chu¶t cÛng ÇÜ®c dùng làm ÇŠ tài rÃt nhiŠu. ThÖ ngø ngôn cûa La Fontaine (1621-1695) có nhiŠu bài dùng chuyŒn chu¶t Ç‹ nói vŠ ngÜ©i nhÜ "Le lion et le rat", "Le rat et l’éléphant," "Le chat et un vieux rat" lš thú nhÃt là chuyŒn "ñem chuông Çi bu¶c c° mèo" k‹ låi cu¶c h†p cûa h¶i ÇÒng nhà chu¶t møc Çích tìm phÜÖng thÙc h»u hiŒu Ç‹ tránh thäm h†a bÎ mèo xÖi. Có con Çã hi‰n m¶t k‰ rÃt thÀn diŒu Çó là "Çem m¶t cái chuông treo vào c° cûa mèo Ç‹ khi mèo Çi ti‰ng chuông kêu báo cho chu¶t bi‰t mà trÓn lánh. H¶i nghÎ tán thành k‰ hoåch, nhÜng không có ai dám nhÆn thi hành!

Væn chÜÖng bình dân ViŒt Nam có bài "Mèo hÕi thæm chu¶t" n¶i dung nhÜ sau:

Con mèo mà trèo cây cau,
HÕi thæm chú chu¶t Çi Çâu v¡ng nhà?
Chú chu¶t Çi ch® Ç¢ng xa,
Mua m¡m mua muÓi gi‡ cha chú mèo
Chu¶t th© mèo Çã Çû ÇiŠu,
Mà ra mèo vÅn Çi theo dòm hành.
Chu¶t vŠ có bi‰t s¿ tình,
Ch§ tin tÓt lÍ mà mình dÍ van.

Chu¶t CÓng g¥p chu¶t Nh¡t. Chu¶t Nh¡t bèn nÎnh và tâng bÓc chu¶t CÓng vì s® anh này to l§n xác. Chu¶t Nh¡t bày trò bói toán d¿a vào giÃc m¶ng hóa c†p Ç‹ khÕi s® mèo cûa chu¶t CÓng. Nh¡t Çã xû quÈ và phán r¢ng CÓng to mÆp nhÜ th‰ tÙc là có chân mång lj vÜÖng, th‰ nào cÛng trª thành chúa sÖn lâm, nghïa là së thành c†p trong nay mai... CÓng nghe vô cùng Ç¡c chí liŠn làm ra b¶ ÇiŒu vênh vang, øc Îch ra vŠ. B‡ng g¥p ngay mèo ª cuÓi ngõ. ñang cÖn bÓc ÇÒng ÇÜ©ng ÇÜ©ng là chúa sÖn lâm nay mai, CÓng tܪng mình Çã hóa c†p rÒi, liŠn qu¡c m¡t nhìn vŠ phía mèo, lên gi†ng quát: "Quân khÓn ki‰p kia, khôn hÒn s§m bi‰t s® oai tr©i thì hãy tránh ra xa! Nay mai binh mã triŠu Çình kéo t§i së dËp tan loài gi¥c chúng bay m§i bi‰t tay ta!"

Mèo vÅn bình tïnh, l£ng l¥ng Ç®i cho CÓng vØa dÙt l©i oai vŒ, phóng nhanh vÒ lÃy CÓng tha Çi.

ChuyŒn "Chu¶t cÙu c†p" n¶i dung thuy‰t minh r¢ng trong cu¶c sÓng ÇØng khinh chê ho¥c coi thÜ©ng nh»ng kÈ nhÕ bé hÖn mình vŠ thân xác: "C†p › mình to l§n có sÙc månh hÖn các loài khác, g¥p chu¶t nh¡t, c†p chê là loài vô tích s¿, không làm ÇÜ®c gì, toan ÇÆp ch‰t, chu¶t van xin tha mång và hÙa së có dÎp ÇŠn Ön. Th©i gian sau c†p bÎ sa lܧi do loài ngÜ©i giæng bÅy, c†p vùng vÅy la hét nhÜng không cách nào thoát ra ÇÜ®c. May sao chu¶t nh¡t ra Çi qua, v¶i chåy vŠ kêu cä nhà chu¶t nh¡t ra dùng ræng s¡c c¡n ÇÙt lܧi nh© vÆy c†p thoát ÇÜ®c chåy vào rØng." Ngø ngôn này muÓn nói r¢ng "ta luôn cÀn ljn nh»ng kÈ nhÕ bé hÖn ta."

Væn chÜÖng cûa gi§i h†c thÙc thì có truyŒn "Trinh Thº".

Trinh Thº là m¶t truyŒn ngø ngôn vi‰t b¢ng thÖ løc bát dài 850 câu, k‹ chuyŒn m¶t nàng chu¶t Båch bi‰t gi» ti‰t hånh. N¶i dung tóm lÜ®c nhÜ sau:

"Nàng chu¶t Båch góa chÒng, m¶t hôm Çi tìm ÇÒ æn vŠ nuôi con, ch£ng may bÎ chó Çu°i, chåy núp vào hang cûa v® chÒng m¶t Çôi chu¶t khác... Tåi Çây, chu¶t v® Çi v¡ng. Chu¶t ñ¿c thÃy chu¶t Båch ÇËp Çë Çang Çêm chåy låc vào nhà mình, sinh lòng ham muÓn nên Çem l©i tán tÌnh, tìm Çû m†i lš lë và l©i ngon ng†t Ç‹ dø d‡ cÛng nhÜ ép nài chu¶t Båch:

"Ch» r¢ng xuân bÃt tái lai
M¶t ngày là mÃy s§m mai h«i nàng!
T§i lui Çôi lë cho tÜ©ng,
Tính bŠ xº bi‰n hÖn ÇÜ©ng kiên trinh
K‰t làm phu phø chi tình,
Ch£ng lo thuyŠn bách lênh Çênh gi»a nguÒn"

Chu¶t ñ¿c viŒn dÅn Çû các lš lë và các thú vui hܪng thø trên Ç©i Ç‹ thuy‰t phøc chu¶t Båch b¢ng lòng lÃy mình, k‹ cä sÓ tº vi... NhÜng chu¶t Båch ÇŠu khôn khéo chÓi tØ. RÓt cu¶c, chu¶t ñ¿c Çành phäi Ç‹ chu¶t Båch ra vŠ. Låi còn tiÍn chân, làm thÖ bÎn rÎn... Ngay lúc Ãy, chu¶t v® vØa vŠ ljn cºa hang, thÃy cänh tiÍn ÇÜa Ãy, liŠn n°i cÖn ghen, sÌ vä chÒng, than thân trách phÆn, chu¶t ñ¿c phân trÀn th‰ nào cÛng không nghe. Chu¶t cái tìm ljn nhà chu¶t Båch Ç‹ Çánh ghen. Ch£ng may g¥p phäi mèo, hoäng s®, chu¶t cái chåy trÓn bÎ r§t xuÓng ao...

Có ngÜ©i là HÒ Sinh, là ngÜ©i nghe hi‹u ÇÜ®c ti‰ng cûa loài vÆt, låi vÓn Çã tò mò theo dõi câu chuyŒn tØ ÇÀu, v§t cÙu chu¶t v® lên, k‹ h‰t ÇÀu Çuôi s¿ tình cho chu¶t v® bi‰t ÇÒng th©i khuyên nhû vŠ Çåo cÜ xº trong gia Çình: bình tïnh, không khéo, bao dung, nhân nhÜ®ng Ç‹ gi» gìn gia Çåo...

Qua l©i thÖ thì bÓi cänh cûa câu chuyŒn ª ngay góc thành cûa Thû tܧng HÒ Quš Ly, tác giä là m¶t Än sï ljn kinh thành dåo chÖi, ª tr† gÀn ÇÃy.

TruyŒn "Trinh Thº" mÜ®n chuyŒn chu¶t Ç‹ nói viŒc ngÜ©i và thói Ç©i: Chu¶t ñ¿c là hình tÜ®ng cûa nh»ng kÈ háo s¡c, dâm tà, d¿a vào quyŠn l¿c Ç‹ sÓng hܪng låc trong cänh xa hoa, n¥ng vŠ xác thÎt, xa r©i Çåo lš, nhân nghïa. Chu¶t Båch là hình tÜ®ng cûa ngÜ©i ti‰t hånh, trung trinh. Nh»ng l©i khuyên dåy cûa HÒ Sinh bi‹u l¶ quan Çi‹m cûa nh»ng ngÜ©i tôi trung, luôn luôn tôn tr†ng Çåo lš. Trong khi khuyên giäi, HÒ Sinh Çã Çä kích s¿ tráo trª Ç°i tr¡ng thay Çen cûa phÜ©ng gian nÎnh.

ñây là m¶t tác phÄm khuy‰t danh, tác giä không muÓn ra m¥t vì câu chuyŒn có ám chÌ gÀn xa ljn chính quyŠn ÇÜÖng th©i. H†c giä Bùi K› trong bän "Trinh Thº hiŒu Çính" Çã ghi r¢ng: ngoài bìa các bän in cÛ ÇÀu ÇŠ là "TrÀn triŠu xº sï HÒ HuyŠn Quy tiên sinh soån" trong lúc giáo sÜ Hoàng Xuân Hãn nói là trên bän in kh¡c næm 1875, Ç©i T¿ ñÙc, tåi ñåi Trܧc ñÜ©ng, không thÃy có câu ÇŠ Ãy ª bìa sách... VÃn ÇŠ tác giä chÜa có tài liŒu ÇÀy Çû Ç‹ ki‹m chÙng.

ThÖ cûa n» sï HÒ Xuân HÜÖng cÛng có nh¡c ljn chu¶t trong bài vÎnh "Quan ThÎ" tÙc là nh»ng quan Thái giám (th©i phong ki‰n các ông quan hÀu hå vua chúa trong cung cÃm thÜ©ng là ngÜ©i bÄm sinh không có b¶ phÆn sinh døc ho¥c có mà c¡t bÕ Çi (hoån) Ç‹ vào làm quan) nên có khi g†i là hoån quan.

"MÜ©i hai bà mø ghét chi nhau,
ñem cái xuân tình vÙt bÕ Çâu?
Rúc rích thây cha con chu¶t nh¡t
Vo ve m¥c mË cái ong bÀu..."

ThÖ cûa cø NguyÍn BÌnh Khiêm nh¡c t§i chu¶t ba lÀn:

1. Trong bài "Th‰ S¿" cÛng có nh¡c ljn chu¶t:

Non ñoài v¡ng vÈ bÃy nhiêu lâu,
Có m¶t Çàn sà Çánh l¶n nhau.
VÜ®n n† leo cành cho sÌ bóng,
L®n kia làm quái phäi sai ÇÀu.
Chu¶t n† læm le mong c¡n t°,
Ng¿a kia Çûng ÇÌnh bܧc vŠ tàu.
Hùm ª trên rØng gÀm m§i dÆy
Tìm vŠ quê cÛ khúc ng¿a tÀu.

2. Trong bài "SÃm Kš" hai lÀn nói ljn chu¶t:

- "Phá ÇiŠn than ljn Çàn dê
HÍ mà chu¶t rúc thì lê vŠ chuÒng"
- "L®n kêu tình th‰ lâm nguy,
Qu› vÜÖng ch‰t gi»a ÇÜ©ng Çi trên tr©i.
Chu¶t sa chïnh gåo n¢m chÖi,
Trâu cày ngóc låi chào Ç©i bܧc ra."
Hùm gÀm kh¡p nÈo gÀn xa,
Mèo kêu r®n ti‰ng qu› ma tÖi b©i
RÒng bay næm vÈ sáng ng©i,
R¡n qua sºa soån h‰t Ç©i sa tæng
Ng¿a lÒng qu› m§i nhæn ræng..."

Chû Quan thiŠn s¿ låm bàn mÃy câu sÃm trång trình tØ næm con chu¶t (có th‹ là Bính Tš) nhÜ sau:

"L®n kêu tình th‰ lâm nguy": cuÓi næm ƒt H®i, chính quyŠn C¶ng sän ViŒt Nam Çang ÇÙng trܧc nguy cÖ có båo loån trong nܧc do s¿ tranh chÃp gi»a hai phái "bäo thû" và "Ç°i m§i" mà th¿c chÃt là tranh chÃp gi»a C¶ng sän miŠn Nam và C¶ng sän miŠn B¡c, m¶t Ç¢ng thì nhÃt thi‰t ti‰n lên xã h¶i chû nghïa thÎ trÜ©ng, m¶t Ç¢ng thì hô hào "Chia tay š thÙc hŒ," Çòi hÕi "trä låi cái tên ViŒt Nam tinh khôi cho ÇÃt nܧc," bÕ cái "cøm tØ C¶ng hòa Xã h¶i Chû nghïa" xui h‰t ch‡ nói Çi cho dân nh©, cho nh»ng ai còn lÜÖng tri Ç« h° thËn... Trong tình th‰ lâm nguy Çó qu› vÜÖng có th‹ bÎ ch‰t do tai nån máy bay trên ÇÜ©ng công du h†p hành cÀu cånh các nܧc tÜ bän cÙu nguy kinh t‰. "Qu› vÜÖng ch‰t gi»a ÇÜ©ng Çi lên tr©i" còn có nghïa là: vua cûa loài qu› Çã ch‰t gi»a ÇÜ©ng Çi tìm Thiên Çàng C¶ng sän nhÜ kinh Çi‹n Karl Marx Çã m¶ng tܪng! Chû nghïa Xã h¶i gÓc Liên Xô Çã søp Ç° trܧc khi t§i thiên ÇÜ©ng do Çó nhiŠu nܧc C¶ng sän Çã làm hòa và cÀu thân v§i MÏ Ç‹ ÇÜ®c no Çû. ñÜ®c MÏ viŒn tr® tÙc là "chu¶t sa chïnh gåo n¢m chÖi" s¤n tiŠn Çô-la tha hÒ mà xa xÌ... ñ‰n næm Sºu thì låi phäi nai lÜng trâu ra mà cày vì tài nguyên ÇÃt nܧc Çã bán bØa h‰t, không còn gì. Nhân dân lao kh° nh†c nh¢n ljn næm DÀn thì chÎu h‰t n°i phäi ÇÒng loåt gÀm lên cùng v§i th‰ gi§i yêu chu¶ng t¿ do kh¡p nÈo gÀn xa và qua næm Mão, mèo kêu r®n ti‰ng làm cho b†n qu› ma tÖi b©i. Næm Thìn së có rÒng næm s¡c báo tin lành cho con HÒng cháu Låc r¢ng næm Tœ là næm qu› sa tæng sºa soån cáo chung Ç‹ vào næm Ng† "Ng¿a lÒng qu› m§i nhæn ræng" nghïa là ch‰t h£n (vào næm 2002). Tóm theo mÃy câu sÃm Trång Trình này, qua l©i giäi Çoán cûa Chû quan ThiŠn sÜ thì næm Tš b¡t ÇÀu có xáo Ƕng bÃt l®i cho C¶ng sän ViŒt Nam và ljn næm Ng† (2002) thì C¶ng sän bÎ giäi trØ ª ViŒt Nam.

VŠ væn chÜÖng hiŒn Çåi thì Tô Hoài, m¶t nhà væn tiŠn chi‰n Çã vi‰t tÆp truyŒn ng¡n nhan ÇŠ là "O Chu¶t" n¶i dung mô tä nh»ng cänh Ç©i cÖ c¿c tÓi tæm...

VŠ ca nhåc các em thi‰u nhi có bài "Chú chu¶t c¡p trÙng" v§i l©i hát ng¶ nghïnh.

Væn chÜÖng MÏ có tác phÄm khá n°i ti‰ng t¿a ÇŠ là "Of Mice and Men" cûa John Steinbeck (1902-1968). John Steinbeck Çã Çoåt giäi Nobel Væn ChÜÖng næm 1962. CuÓn ti‹u thuy‰t danh ti‰ng nhan ÇŠ "The Grapes of Wrath" (1939) (Chùm nho phÅn n¶) Çoåt giäi Pulitzer næm 1940. PhÀn l§n các ti‹u thuy‰t ÇÜ®c Üa thích cûa Steinbeck ÇŠu khai thác nh»ng cu¶c phÃn ÇÃu cam go cûa nh»ng ngÜ©i cùng kh° trong xã h¶i. TruyŒn ng¡n "Of Mice and Men" (VŠ chu¶t và ngÜ©i) là m¶t câu chuyŒn bi thäm cûa m¶t nông dân có th‹ l¿c cÜ©ng tráng nhÜng trí óc låi ÇÀn Ƕn, chÆm chåp, sÓng cùng v§i nh»ng ngÜ©i bån tÓt nhÃt và ngÜ©i bäo h¶. TruyŒn vi‰t næm 1937, chuy‹n thành kÎch trình diÍn cùng næm.

Thi sï ngÜ©i Anh Robert Burns có bài thÖ nhan ÇŠ "To a Mouse" (Gªi ljn chu¶t) v§i nh»ng câu:

"Wee sleekit, cow’rin, tim’rous beastie,
Oh, what a panic’s in thy breastie!"

Trong Y khoa ñông phÜÖng, chu¶t là m¶t vÎ thuÓc hiŒu nghiŒm ÇÓi v§i các v‰t thÜÖng, gãy xÜÖng do vÃp ngã, dao Çâm, bŒnh phong xù nÖi trÈ em. Sách Häi thÜ®ng Y tông Tâm lïnh vi‰t:

"Lão thº là tên chu¶t Ç¿c,
Ng†t chÃt hÖi Ãm, tính lành th¿c
V‰t thÜÖng gãy vÃp ngã, dao Çâm,
BŒnh trÈ phong xù ch»a Ç¡c l¿c."

Trong thuÓc B¡c, "lÜ«ng ÇÀu liêm" tÙc là phân chu¶t hai ÇÀu nh†n.

Chu¶t cÛng là m¶t trung gian truyŠn m¶t loåi bŒnh nguy hi‹m g†i là "Thº dÎch", Tây y g†i là Peste (Pest do gÓc Latin: Pestis g†i là dÎch håch; ÇÒng nghïa v§i "Plague"), ngÜ©i bŒnh bÎ sÓt cao, n°i håch n‰u không ch»a trÎ kÎp th©i có th‹ ch‰t. BŒnh lây lan do chu¶t nhiÍm bŒnh mang Çi.

ThuÓc B¡c còn có vÎ Nam Tinh tøc g†i là cû "dái chu¶t" có tác døng ch»a trúng phong và chÙng Quy‰t (bÎ lånh), tiêu ung, phá khÓi, thÜ giãn gân cÓt. (Häi thÜ®ng YTTL-Lïnh nam Bän thäo).

Ngoài ra, còn có bŒnh g†i là "chu¶t rút" là chÙng co rút cûa m¶t sÓ b¡p thÎt, thÜ©ng là ª Óng chân, gây ra Çau ǧn, ti‰ng Anh g†i là "cramp". Ch‡ này thì thÆt oan cho chu¶t, không làm mà chÎu ti‰ng!

Trong Kinh DÎch, Tš Ùng vào quÈ Khôn, tÜ®ng hình cûa ñÃt, xung ÇÓi v§i Ng†; quÈ Càn, tÜ®ng hình cûa Tr©i.

Tš thu¶c DÜÖng Thûy, hܧng Chính B¡c, Ng† thu¶c DÜÖng HÕa, hܧng chính Nam. Tš-Ng† là trøc cûa ÇÎa cÀu (B¡c-Nam), cûa ÇÎa tØ trÜ©ng. Tš-Ng† thu¶c "Thi‰u âm quân hÕa tÜ thiên" có lë vì th‰ mà các nhà ki‰n trúc khi xây các cung ÇiŒn cûa lj vÜÖng hÀu h‰t ÇŠu dùng trøc chính là Tš-Ng† tÙc B¡c-Nam theo nguyên lš "Nam diŒn xÜng vÜÖng, B¡c diŒn xÜng thÀn." VŠ ngÛ s¡c, Tš mang màu Çen.

Tš thu¶c DÜÖng Thûy cho nên luôn luôn luân lÜu không chÎu yên nghÌ. Tính chÃt này cûa Tš làm cho chu¶t lúc nào cÛng có vÈ læng xæng bÆn r¶n, không ª yên. Hình nhÜ lúc nào chu¶t cÛng bÎ thôi thúc tìm ki‰m m¶t cái gì Çó Ç‹ g¥m nh¡m. Có lë vì vÆy mà nh»ng ngÜ©i tu°i Tš, Ç¥c biŒt là Bính Tš (tu°i Thûy, mång Thûy) và MÆu Tš (tu°i Thûy, mång HÕa)... thÜ©ng là nh»ng ngÜ©i næng Ƕng, t¿ lÆp, t¿ chû; rÃt ít khi chÎu nghÌ ngÖi nên cÛng ít khi ÇÜ®c yên bình tâm thân.

"Kh¡c tinh" cûa chu¶t thÜ©ng là mèo, dù có Çû æn mèo cÛng phäi b¡t chu¶t theo bän næng. Nh§ låi bi‰n cÓ lÎch sº 1975, ViŒt Nam C¶ng hòa mÃt, có lë vì vÎ T°ng ThÓng lúc Çó tu°i chu¶t (Giáp Tš) bÎ con mèo ƒt Mão xâm læng, nên chu¶t phäi chåy trܧc khi mèo t§i.

CÛng nh§ låi m¶t næm Tš dܧi th©i ÇŒ nhÃt C¶ng hòa, næm Canh Tš (1960), nhÆt báo T¿ Do cûa giáo sÜ Phåm ViŒt TuyŠn, sÓ Xuân, hình bìa vë ba con chu¶t m¥c áo gÃm nhà quan: hai con thì lo lùng søc ki‰m æn, chÌ có m¶t con hiŠn lành ung dung không tha thi‰t ljn cái æn... H†a sï vë rÃt thÀn tình, linh Ƕng. Báo phát hành vào dÎp T‰t, nhÜng ra Giêng báo bÎ phåt và bÎ Çóng cºa vì bÙc tranh bìa "có š xÕ xiên". Gi§i thân cÆn v§i tòa báo k‹ låi r¢ng: ch© hoài, không nghe ai bình phÄm gì vŠ š nghïa cûa bÙc tranh bìa, Ùc quá, vì "Ç©i không tri k›, không có ngÜ©i hi‹u ta" nên ngÜ©i chû trÜÖng m§i bèn "phiên âm dÎch nghïa" n¶i dung cûa bÙc tranh r¢ng: trong b¶ ba con chu¶t Ãy, chÌ có con chu¶t chÙc vø l§n nhÃt là không lùng søc, Çøc khoét, ki‰m æn mà thôi! Th‰ là Ƕng chåm nên bÎ Çóng cºa m¶t th©i gian. (ChuyŒn này không cÀu chÙng).

Chu¶t bÎ mèo b¡t thì thÆt là khÓn cùng vì trܧc khi gi‰t chu¶t, mèo v©n, mèo gi«n Çùa Çû trò tinh nghÎch. Chó thì chÌ c¡n ch‰t rÒi thôi, r¡n và gà b¡t chu¶t vì cÀn ÇÒ æn. NgÜ©i cÛng là sát tinh cûa chu¶t. Trܧc h‰t, ngÜ©i diŒt chu¶t vì chu¶t là nh»ng tÆp Çoàn phá hoåi lÜÖng th¿c, th¿c phÄm và cûa cäi vÆt chÃt cûa loài ngÜ©i. Th٠ljn, chu¶t bÎ loài ngÜ©i b¡t làm vÆt thí nghiŒm trong y h†c, tâm lš h†c vì chu¶t có m¶t sÓ tính chÃt tÜÖng ÇÒng v§i cÖ th‹ con ngÜ©i vŠ bŒnh tÆt và vŠ cä mÆp Óm... GÀn Çây, y gi§i Çang thí nghiŒm trên chu¶t Ç‹ tìm phÜÖng thuÓc trÎ và chÓng mÆp cho các cô, các bà.

Dân gian ViŒt Nam, có nhiŠu thái Ƕ khác nhau ÇÓi v§i loài chu¶t, không phân biŒt chu¶t båch, chu¶t chù, chu¶t hôi, chu¶t chÛi, chu¶t ÇÃt, chu¶t ÇÒng, chu¶t nh¡t (l¡t), chu¶t tàu, chu¶t xå (Musk-rat). Có ngÜ©i xem chu¶t nhÜ kÈ thù, có ngÜ©i xem là m¶t loài có thÎt ngon, có ngÜ©i không dám g†i là con chu¶t mà g†i là "ông thiêng". G†i là "ông thiêng" vì nh»ng ngÜ©i này Çã có nhiŠu kinh nghiŒm trong cu¶c sÓng chung nhà v§i chu¶t, Çã tØng bÎ chu¶t báo thù ho¥c báo tin vui, báo ÇiŠm lành, d»...

Xem ra, chu¶t và ngÜ©i Çã có khá nhiŠu tÜÖng quan. Chu¶t Çã Çi vào n‰p sÓng con ngÜ©i m¶t cách r¶ng rãi. Walt Disney là nhà væn, nhà làm phim Çã ÇÜa lên màn änh chú chu¶t Mickey v§i nh»ng hoåt Ƕng vô cùng lš thú. NgÜ©i Ç©i khi không thích ai cÛng dùng hình tÜ®ng chu¶t mà so sánh. Không bi‰t có làm cho chu¶t phiŠn lòng không?

Dù sao, næm Bính Tš là næm Hàn Thûy làm chû, ÇÀu næm së rét lånh rÃt nhiŠu, gi»a næm Thûy kh¡c HÕa ÇŠ phòng chÙng n¶i nhiŒt.