NGUY•N ñ­C LÂM, (Win-Visions)
Trái v§i dáng vÈ tÈ nhåt cûa các cu¶c bÀu cº trong hai næm vØa qua, bÀu không khí chính trÎ Hoa-kÿ b‡ng trª nên sôi Ƕng h£n lên ngay tØ khi cu¶c tranh cº t°ng thÓng cho nhiŒm kÿ 1997-2000 b¡t ÇÀu. Hàng ngày tin tÙc vŠ các Ùng cº viên th°ng thÓng và k‰t qûa các cu¶c thæm dò cº tri tràn ngÆp báo chí, radio và truyŠn hình. Ngay tØ cuÓi næm 1995, kh¡p nÖi và trong m†i c¶ng ÇÒng ngÜ©i ta b¡t ÇÀu bàn tán xôn xao: Không bi‰t sau kÿ thÃt båi n¥ng nŠ næm 1994, Çäng Dân chû có nh¡m ÇÜa ai ra thay th‰ Bill Clinton và Al Gore Ç‹ tranh cº nhiŒm kÿ t§i không? N‰u liên danh Clinton-Gore ÇÜ®c tái tín nhiŒm thì liŒu h† có gi» n°i "Tòa Nhà Tr¡ng" thêm m¶t nhiŒm kÿ n»a không? VŠ phía Çäng C¶ng-hoà thì ai së ÇÜ®c tuy‹n ch†n Ç‹ "ÇÃu" v§i phe Dân chû kÿ này? Ngoài các ÇÃu thû thu¶c Çäng C¶ng-hòa, liŒu kÿ này Ross Perot có nhÆp cu¶c không? Jessie Jackson cûa khÓi thi‹u sÓ da Çen së làm nên trò trÓng gì? Còn Collins Powell, "niŠm hy-v†ng" cûa nܧc MÏ có chÎu ra không?

V§i th©i gian trôi qua, dÀn dÀn ngÜ©i ta Çang tìm ra ÇÜ®c câu trä l©i cho nh»ng th¡c m¡c trên.

ñäng Dân Chû: Clinton-Gore không ngÜ©i ÇÓi thû.
VŠ phía Çäng Dân chû thì sau nh»ng khuÃy Ƕng Òn ào lúc ban ÇÀu, møc sÜ Jessie Jackson, m¶t trong nh»ng thû lãnh sáng giá cûa khÓi da Çen Çã cúi ÇÀu qui phøc Ç‹ bi‰n Clinton-Gore thành nh»ng dÛng sï không ngÜ©i ÇÓi thû, thong dong vÜ®t qua vòng loåi cûa kÿ bÀu cº sÖ b¶ Ç‹ vào vòng chung k‰t. Vì không phäi phí sÙc tranh cº sÖ b¶ nên liên danh Clinton-Gore së rûng rÌnh tài chánh và Ç« mÃt sÙc hÖn các ÇÓi thû C¶ng-hòa trong cu¶c chåy Çua vào Tòa Nhà Tr¡ng trong kÿ bÀu cº vào tháng 11-96 t§i Çây.

ñäng C¶ng-Hòa: ñÃt b¢ng n°i sóng.
Sau chi‰n th¡ng vÈ vang næm 1994, Çäng C¶ng-hòa khí th‰ lên nhÜ diŠu. S¿ suy y‰u cûa Çäng Dân chû và nh»ng trª ngåi cá nhân cûa T°ng thÓng Clinton trong vø "Båch Thûy" (White Water) và vø thÜa kiŒn cûa ngÜ©i ÇËp Paula Jones khi‰n cho nhiŠu chính trÎ gia Çang lên cûa Çäng C¶ng-hòa hæng hái thêm trong š-ÇÎnh thº th©i vÆn m§i vì bi‰t Çâu chä Çåt ÇÜ®c ܧc mÖ làm t°ng thÓng Hoa-kÿ. Ngoài ThÜ®ng NghÎ sï (TSN) Bob Dole thû lãnh khÓi Ça sÓ cûa Çäng C¶ng-hòa tåi ThÜ®ng viŒn và TSN Phil Graham cûa ti‹u bang Texas là nh»ng ÇÃu thû sáng giá và nhiŠu tri‹n v†ng nhÃt, ngÜ©i ta Çã thÃy xuÃt hiŒn nhiŠu kiŒn tܧng khác. Trong sÓ Çó phäi k‹ ljn bình luÆn gia truyŠn hình Pat Buchanan, ÇÜÖng kim thÓng ÇÓc Ca-li Pete Wilson, c¿u thÓng ÇÓc ti‹u-bang Tennessee Lamar Alexander, triŒu phú Steve Forbes, chû nhiŒm báo Forbes, và TNS Richard Lugar cûa ti‹u bang Indiana. Ngoài ra, nh»ng Ùng viên khác nhÜ Dân bi‹u Robert Dornan cûa khu v¿c Garden Grove, nam Ca-li , thÜÖng gia Morris Taylor và Ùng cº viên da Çen Alan Keyes, c¿u viên chÙc B¶ Ngoåi Giao Hoa-kÿ chÌ ÇÜ®c coi nhÜ nhÆp cu¶c cho có m¥t mà thôi chÙ không phäi là nh»ng ÇÃu thû Çáng g©m l¡m. S¿ nhÆp cu¶c cûa mÜ©i "tay chÖi chính trÎ" Çã làm không khí cûa cu¶c bÀu cº sÖ b¶ và không khí tranh cº trong Çäng C¶ng-hòa sôi Ƕng h£n lên. Nh»ng Çòn phép chính trÎ bí hi‹m, nh»ng chiêu thÙc vÆn Ƕng tranh cº ngoån møc, nh»ng màn giao ÇÃu ác liŒt gi»a mÜ©i ÇÃu thû k‹ trên Çã khi‰n "ÇÃt b¢ng n°i sóng". Chúng ta thº duyŒt qua m¶t vòng chi‰n trÜ©ng xem cøc diŒn ra sao.

Các ch¥ng ÇÜ©ng gai góc dÅn t§i ñåi H¶i ñäng C¶ng-Hòa.
Chín ÇÃu thû C¶ng-hòa là Bob Dole, Phil Graham, Pat Buchanan, Lamar Alexander, Richard Lugar, Steve Forbes, Alan Keyes , Robert Dornan và Morris Taylor. Nh»ng ngÜ©i này thÜ©ng thÜ©ng së phäi ÇÃu v§i nhau vào ngày ThÙ ba m‡i tuÀn, k‹ tØ 13-02-96, trên nhiŠu ch¥ng ÇÜ©ng và nhiŠu chi‰n trÜ©ng khác nhau. ñÃu thû nào "thu phøc" ÇÜ®c Çû 996 Çåi bi‹u tÙc là 62% cûa t°ng sÓ 1990 Çåi bi‹u (delegates) thì së th¡ng kÿ bÀu cº sÖ b¶ và së ÇÜ®c chính thÙc ÇŠ cº làm Ùng viên T°ng thÓng tåi ñåi H¶i Çäng C¶ng-hòa (Republican Convention) vào tháng 08-96 này.

Ch¥ng ÇÜ©ng gai góc ÇÀu tiên gÒm các ti‹u bang Iowa, New Hampshire, Delaware, Louisiana, Arizona, North Dakota và South Dakota, v§i t°ng sÓ 148 Çåi bi‹u phäi thu phøc. Nh»ng ch¥ng ÇÜ©ng chính k‰ ti‰p là "Yankee Primary Plus" gÒm các ti‹u bang Colorado, Connecticutt, Georgia, Maine, Maryland, Massachusetts, Rhode Island, Vermont, Washington Caucuses vào ngày 05-03-96 v§i t°ng sÓ 226 Çåi bi‹u. Ch¥ng New York vào ngày 07-03-96 v§i 93 Çåi bi‹u. Ch¥ng "Super Tuesday" gÒm các ti‹u bang Florida, Lousiana, Mississippi, Oklahoma, Oregon, Tennessee, Texas vào ngày 12-03-96 v§i 362 Çåi bi‹u. Ch¥ng "Big Ten Primary" gÒm các ti‹u bang Illinois, Michigan, Ohio, Wiscosin m¶t tuÀn lÍ sau Çó (19-03-96) v§i 219 Çåi bi‹u. Và ch¥ng ÇÜ©ng cuÓi cùng gÒm các ti‹u Bang California, Nevada, Washington v§i 197 Çåi bi‹u vào ngày ThÙ Ba, 26-03-96 . Ngày 26-03-96 cÛng là ngày cuÓi cûa cu¶c bÀu cº sÖ b¶ (Primary Election) næm 1996.

Theo s¿ phân tích cûa nhÆt báo San Jose Mercury New sÓ ra ngày Chû NhÆt 03-03-96 thì Pat Buchanan có nhiŠu hy-v†ng thu phøc ÇÜ®c nhiŠu Çåi bi‹u trên ch¥ng ÇÜ©ng "Yankee Primaries Plus". Bob Dole së "æn trùm" ª New York. NgÜ©i ta tiên Çoán r¢ng vào khoäng ThÙ Ba, 12-03-96 thì Bob Dole có th‹ Çã h¶i Çû sÓ Çåi bi‹u Ç‹ phûi tay nghÌ khÕe hÀu còn dÜ«ng sÙc Ç‹ ÇÃu v§i c¥p ÇÓi thû Clinton-Gore cûa Çäng Dân chû. Tuy nhiên, cÛng còn phäi ch© xem nh»ng bÃt ng© Çang ch© Ç®i các ÇÃu thû tØng gi© tùng phút.

Ti‹u bang Iowa: ÇÃu trÜ©ng thº thách ÇÀu tiên.
Iowa là m¶t ti‹u bang tÜÖng ÇÓi nhÕ bé vŠ cä ÇÃt Çai lÅn dân cÜ. V§i 2.8 triŒu cÜ dân, ti‹u bang Iowa ÇÙng hàng thÙ 30 trong sÓ 51 ti‹u bang trong HiŒp chûng quÓc Hoa-kÿ. Tuy nhÕ bé vŠ phÜÖng diŒn ÇÃt Çai và dân sÓ, nhÜng ti‹u bang Iowa Çã gi» m¶t vai trò tr†ng y‰u trong cu¶c bÀu cº T°ng thÓng sÖ b¶ tåi Hoa-kÿ vì Iowa không nh»ng là ÇÃu trÜ©ng thº lºa ÇÀu tiên cûa các Ùng viên t°ng thÓng mà k‰t qûa cûa trÆn ÇÃu mª màn tåi nÖi này nhiŠu khi mang tính cách quy‰t ÇÎnh ÇÓi v§i m¶t vài Ùng viên nào Çó nhÜ trÜ©ng h®p TNS Phil Graham ch£ng hån. Phil Graham Çã tuyên bÓ rút lui sau khi chÌ chi‰m ÇÜ®c 9% t°ng sÓ phi‰u và vŠ hång næm (5) sau Bob Dole (26%), Pat Buchanan (23%), Lamar Alexander (18%) và Steve Forbes (10%) tåi ti‹u bang Iowa, m¥c dù vài tháng trܧc Çó Phil Graham Çã ÇÜ®c x‰p vào loåi Ùng viên T°ng thÓng hàng ÇÀu cûa Çäng C¶ng-hòa v§i khä næng gây qÛy Çáng k‹.

NhÜ vÆy là trong trÆn thº thách ÇÀu tiên Bob Dole Çã th¡ng khít khao và låi thêm m¶t ÇÃu thû n»a bÎ loåi khÕi vòng chi‰n là TNS Phil Graham.

Pat Buchanan và Steve Forbes gây sóng gió.
Sau khi th¡ng tåi Iowa v§i 26% t°ng sÓ phi‰u bÀu, Bob Dole chÌ thu phøc ÇÜ®c có 8 trong t°ng sÓ 24 Çåi bi‹u và Pat Buchanan ÇÜ®c 6 Çåi bi‹u, Lamar Alexander ÇÜ®c 5, Steve Forbes ÇÜ®c 3 và Phil Graham ÇÜ®c 2. V§i k‰t quä khít khao nhÜ vÆy, Bob Dole cho thÃy tuy Ông Çang dÅn ÇÀu nhÜng qûa thÆt khoäng cách gi»a Ông và ÇÓi thû vŠ nhì là Pat Buchanan không có là bao, trong khi uy-tín cûa Buchanan Çang lên v§i s¿ ûng h¶ cûa khÓi cº khi quá khích và bäo thû. Và n‰u Pat Buchanan chi‰n th¡ng tåi New Hampshire thì Buchanan së trª thành ngÜ©i dÅn ÇÀu và vô hình chung uy-th‰ cûa Bob Dole së bÎ suy giäm. ñiŠu ngÜ©i ta e-ngåi qûa thÆt Çã xÄy ra. V§i chi‰n th¡ng ª New Hampshire, Pat Buchanan Çã nhäy lên dÅn ÇÀu ngang hàng v§i Bob Dole v§i t°ng sÓ 12 Çåi bi‹u, trong khi Alexander vŠ hång ba vói t°ng sÓ 9 Çåi bi‹u và Steve Forbes ÇÜ®c 5 Çåi bi‹u. Trong tình trång này, chi‰n th¡ng tåi Arizona trª nên vô cùng quan tr†ng vì Arizona Çông nhÃt và có t§i 39 Çåi bi‹u và ngÜ©i th¡ng tåi ti‹u bang này së "v§t" tr†n sÓ Çåi bi‹u Çó Ç‹ nhäy lên hàng ÇÀu trong khi tåi North Dakota, South Dakota và Louisiana, sÓ Çåi bi‹u së ÇÜ®c chia theo t›-lŒ nên dù có th¡ng tåi nh»ng ti‹u bang Çó cÛng không tåo ÇÜ®c khoäng cách l§n ÇÓi v§i ngÜ©i vŠ sau mình. Bi‰t rõ ÇiŠu này nên Steve Forbes Çã tung tiŠn ra n‡ l¿c vÆn Ƕng tåi ti‹u bang Arizona và cuÓi cùng Forbes Çã th¡ng tåi ti‹u bang này trong khi Buchanan th¡ng ª Louisiana và Dole dÅn ÇÀu ª North Dakota và South Dakota. V§i t°ng sÓ 60 Çåi bi‹u cûa Forbes và 35 Çåi bi‹u cûa Buchanan, Bob Dole Çang dÅn ÇÀu b‡ng tøt xuÓng hång ba vì chÌ m§i ÇÜ®c có 31 Çåi bi‹u. Chi‰n th¡ng cûa Forbes và Buchanan tåo nên giông bão trong Çäng C¶ng-hòa và gây hoang mang cho cä phe Clinton-Gore vì lë ai cÛng tin r¢ng Bob Dole së th¡ng và mÛi dùi vÆn Ƕng tranh cº cûa h† Çang nh¡m vào Bob Dole. Ngoài ra, s¿ chi‰n th¡ng cûa Pat Buchanan và Forbes së gây chia rë trÀm tr†ng trong Çäng C¶ng-hòa và hÆu qûa là h† có th‹ thua vào tay Clinton-Gore vào tháng 11-96 t§i Çây. ñiŠu này rÃt có th‹ së xäy ra vì k‰t qûa cu¶c thæm dò š ki‰n cº-tri tåi California do nhÆt báo San Jose Çæng täi ngày 28-02-96 cho thÃy Clinton bÕ xa Bob Dole v§i t› sÓ 56% -37%, và th¡ng Pat Buchanan, Steve Forbes và Lamar Alexander tØ 26 % t§i 36 %.

VÎ th‰ thÜ®ng phong cûa Dole sau Yankee Primaries Plus.
S¿ lÃn lܧt cûa Pat Buchanan, m¶t Ùng cº viên bi‹u tÜ®ng cho phe "c¿c Çoan" cûa Hoa-kÿ và s¿ thøt lùi cûa Bob Dole, m¶t bi‹u t¿Öng cûa phe "chính nguÒn", ôn hòa Çã khi‰n Çäng C¶ng-hòa phäi cÃp th©i chÌnh ÇÓn hàng ngÛ. Collins Powell, vÓn Çã im hÖi l¥ng ti‰ng tØ sau khi quy‰t ÇÎnh không ra tranh cº t°ng thÓng, Çã không nhÎn ÇÜ®c và Çã lên ti‰ng kêu g†i các phe phái trong Çäng C¶ng-hòa phäi Çoàn k‰t sau lÜng Bob Dole và phäi n‡ l¿c ch¥n ÇÙng "hiŒn tÜ®ng Buchanan". Pete Wilson cûa California cÛng cÜÖng quy‰t ngæn ch¥n Buchanan tåi California. Nh»ng n‡ l¿c y‹m tr® Bob Dole Çã có k‰t qûa cø th‹. Sau chi‰n th¡ng tåi South Carolina, Bob Dole Çã toàn th¡ng trong ch¥ng Çua thÙ nhì, Çó là vòng "Yankee Primaries Plus" v§i tám ti‹u bang: Colorado, Connecticutt, Georgia, Maine, Maryland, Massachusetts, Rhode Island, Vermont và Washington Caucuses vào ngày 05-03-96 vØa qua. HiŒn Ông Çang bÕ xa các ÇÓi thû Çáng ngåi nhÃt nhÜ Buchanan và Forbes v§i t°ng sÓ Çåi bi‹u thu phøc ÇÜ®c là 276 ngÜ©i trong khi Forbes vŠ nhì mà chÌ có ÇÜ®c 69 Çåi bi‹u và Buchanan x‰p hång ba v§i 51 Çåi bi‹u. SÓ ÇÓi thû còn låi k‹ cä Lamar Alexander cÛng chÌ thu phøc ÇÜ®c không quá 10 Çåi bi‹u. Nh»ng ÇÃu thû nhÜ Robert Dornan và Richard Lugar thì ch£ng có Çåi bi‹u nào ûng h¶ ÇÜ®c. Trên Çà chi‰n th¡ng, Bob Dole låi giáng thêm m¶t Çòn chí tº vào hai ÇÓi thû Buchanan và Forbes tåi New York, lÃy tr†n 93 Çåi bi‹u tåi ti‹u bang này vào ngày 07-03-96 m§i Çây, nâng t°ng sÓ Çåi bi‹u "thu phøc" ÇÜ®c lên 383 ngÜ©i so v§i Forbes ÇÜ®c 72 Çåi bi‹u và Buchanan ÇÜ®c 62 Çåi bi‹u. M¥c dù bi‰t khó mà th¡ng ÇÜ®c Bob Dole, nhÜng Pat Buchanan vÅn chÜa chÎu ÇÀu hàng. NgÜ®c låi cä hai ÇŠu tuyên bÓ së ti‰p tøc chi‰n ÇÃu t§i cùng.

TrÆn chi‰n Tam Giác Dole-Buchanan-Forbes: Ðu, khuy‰t Çi‹m các ÇÃu thû.
V§i k‰t quä hÖn thua rõ rŒt nhÜ vÆy, Lamar Alexander Çành chào thua bÕ cu¶c và Çã tuyên bÓ së ûng h¶ Bob Dole. CuÓi cùng trÆn chi‰n vòng loåi trong kÿ bÀu cº sÖ b¶ cûa Çäng C¶ng-hòa Çã trª thành cu¶c ÇÃu tam giác gi»a Dole, Buchanan và Forbes. K‰t qûa cûa các trÆn ÇÃu k‰ ti‰p tùy thu¶c vào Üu, khuy‰t Çi‹m cûa m‡i ÇÓi thû. Chúng ta hãy thº xem liŒu Forbes và Buchanan có Üu Çi‹m gì Ç‹ th¡ng Dole trong ch¥ng "Super Tuesday" và thº ki‹m Çi‹m xem Dole có bÎ khuy‰t Çi‹m gì khi‰n hai ÇÓi thû còn låi cûa Ông có th‹ l®i døng tÃn công và lÆt ngÜ®c th‰ c© ÇÜ®c không.

Theo bän phân tích cûa Knight-Ridder Washington Bureau Çæng trên San Jose Mercury News ngày 22-02-96 thì Üu Çi‹m cûa Bob Dole là có nhiŠu kinh nhiŒm vŠ chính quyŠn và có hŒ thÓng t° chÙc vÆn Ƕng tranh cº r¶ng l§n. Tuy nhiên v§i sÓ tu°i 72 và thi‰u tài hùng biŒn, khuy‰t Çi‹m cûa Dole khi‰n các cº tri quan tâm là vÃn ÇŠ sÙc khÕe và không có khä næng truyŠn Çåt các š tܪng cÛng nhÜ các viÍn ki‰n cûa mình. Thêm vào Çó Dole Çang g¥p phäi trª ngåi l§n là Çã tiêu gÀn cån sÓ tiŠn tÓi Ça m‡i Ùng cº viên ÇÜ®c QuÓc h¶i cho phép sº døng trong viËc vÆn Ƕng tranh cº. Trong khi Çó thì m¥c dù có Üu Çi‹m vŠ sÙc månh tài chánh và š tܪng khá hÃp dÅn vŠ vÃn ÇŠ giän dÎ hóa thu‰ khóa (Flat Tax), Steve Forbes chÜa hŠ có kinh nghiŒm trong chÙc vø dân cº nào cä. Thêm vào Çó hình änh Forbes chÌ là ngÜ©i thØa k‰ gia-tài chÙ không phäi chính mình tåo d¿ng nên s¿ nghiŒp khi‰n uy-tín Ông suy giäm phÀn nào. Ngoài ra, các lÆp luÆn cûa Ông vŠ thu‰ ÇÖn giän (Flat Tax) bÎ coi là không công b¢ng cÛng là m¶t y‰u tÓ làm giäm b§t hÃp l¿c cûa Forbes ÇÓi v§i các cº tri. Pat Buchanan tuy có tài biŒn thuy‰t hÃp dÅn ngÜ©i nghe và lÆp trÜ©ng chÓng phá thai cûa Ông ÇÜ®c gi§i bäo thû ûng h¶, nhÜng lÆp trÜ©ng c¿c Çoan cûa Ông Çã khi‰n nhiŠu cº tri c¶ng-hòa và khÓi cº tri Ƕc lÆp e-s®. Ngoài ra, Ông cÛng giÓng nhÜ Forbes, thi‰u kinh nghiŒm làm viŒc trong chính quyŠn. S¿ kiŒn Ông ÇÜ®c nh»ng nhóm qúa khích nhÜ White Supremacy và Klu KluKlan ûng h¶ Çã khi‰n Ông trª thành m¶t bi‹u tÜ®ng c¿c Çoan mà nh»ng ngÜ©i thu¶c khÓi chính nguÒn muÓn tránh xa. Ý thÙc ÇÜ®c mÙc Ƕ tai håi cûa viŒc liên hŒ v§i nh»ng nhóm qúa khích, Pat Buchanan Çã cÓ g¡ng tránh xa h† và Çã thi hành nh»ng biŒn pháp månh më hÖn nhÜ sa thäi m¶t vài nhân viên cao cÃp có liên hŒ v§i các nhóm quá khích trong guÒng máy vÆn Ƕng tranh cº cûa Ông.

Cº Tri MuÓn Gì, Nghï Gì ?
Trܧc tình trång nhÜ vÆy, ÇiŠu ܧc muÓn cûa cº tri và lÆp trÜ©ng cûa cº tri ÇÓi v§i m¶t sÓ vÃn ÇŠ quan y‰u hiŒn nay së là nh»ng y‰u tÓ quy‰t ÇÎnh k‰t qûa cûa các cu¶c bÀu cº sÖ b¶ và bÀu cº toàn diŒn s¡p t§i. Các cu¶c thæm dò m§i nhÃt cûa "Voter News Service" (dÎch vø thông tin cº tri) cho thÃy có tØ 51% t§i 63% cº tri tÕ ra rÃt quan tâm vŠ lÆp trÜ©ng "quá khích, c¿c Çoan" cûa Pat Buchanan. Có t§i 67% cº tri quan tâm vŠ các vÃn ÇŠ liên quan ljn tinh thÀn Çåo ÇÙc (moral problems) cûa nܧc MÏ. Có 64% cº tri tin r¢ng vì giÀu có nên Steve Forbes së tránh ÇÜ®c nh»ng áp l¿c cûa các nhóm Ç¥c l®i (special interest groups).

Trong sÓ nh»ng vÃn ÇŠ có tính cách quy‰t ÇÎnh trong viŒc cº tri l¿a ch†n Ùng cº viên t°ng thÓng thì vÃn ÇŠ thu‰ khóa ÇÙng hàng ÇÀu (Taxes: 22%). K‰ ljn là vÃn ÇŠ kinh t‰, công æn viŒc làm (economy, jobs: 21%). Sau Çó m§i ljn vÃn ÇŠ thi‰u høt ngân sách (budget deficits: 19%) , phá thai (abortion: 13%), ngoåi thÜÖng (Foreign trade: 8%), giáo døc (Education: 4%) và môi sinh (environment: 1%). Tuy nhiên, n‰u ÇÓi chi‰u v§i nh»ng ÇiŠu ܧc muÓn và suy nghï cûa tØng c¶ng ÇÒng thi‹u sÓ riêng rë và các nhóm Ç¥c l®i thì ch¡c r¢ng së có nhiŠu dÎ biŒt. Ch£ng hån nhÜ trong c¶ng ÇÒng ViŒt chúng ta thì các mÓi quan tâm hàng ÇÀu là vÃn ÇŠ tr® cÃp xã h¶i, công æn viŒc làm, giáo døc, t¿ do, dân chû và nhân quyŠn chÙ không phäi là vÃn ÇŠ phá thai hay ngoåi thÜÖng.

LÆp trÜ©ng cûa Clinton-Dole vŠ m¶t sÓ vÃn ÇŠ tr†ng y‰u hiŒn nay.
Theo bän t°ng h®p cûa Hãng thông tÃn Associated Press và Reuters ÇÜ®c Çæng täi trên nhÆt báo San Jose Mercury News, sÓ ra ngày Chû nhÆt, 18-02-96 thì lÆp trÜ©ng cûa bÓn Ùng cº viên t°ng thÓng hàng ÇÀu vŠ m¶t sÓ vÃn ÇŠ nóng bÕng hiŒn nay có th‹ ÇÜ®c tóm t¡t nhÜ sau:

VÃn ÇŠ thu‰ khóa: T°ng thÓng Clinton ÇŠ nghÎ giäm 96 t› Çô-la thu‰ trong vòng bäy (7) næm và nh¡m gia tæng thu‰ xæng (gasoline) và thu‰ l®i tÙc ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i giÀu có Ç‹ giäi quy‰t n¥n thi‰u høt ngân sách (budget deficits). Næm 1993 Clinton thành công trong viŒc gia tæng thu‰ xæng 4.3%. Trong khi Çó thì Bob Dole ÇŠ nghÎ tu chính hi‰n pháp Ç‹ b¡t bu¶c viŒc tæng thu‰ phäi ÇÜ®c 3/5 Ça sÓ chÃp thuÆn. Dole cÛng tuyên bÓ r¢ng gia Çình bÓn ngÜ©i v§i l®i tÙc $30,000 së không phäi trä thu‰. Næm 1990 Dole bÕ phi‰u chÃp thuÆn gia tæng 133 t› Çô-la thu‰. Ngoài ra Dole còn ûng h¶ viŒc gia tæng sÓ tiŠn ÇÜ®c miÍn thu‰ cûa qÛy ti‰t kiŒm IRA.

VÃn ÇŠ Giáo døc: Clinton ûng h¶ Çåo luÆt IASA (Improving America School Act), chÜÖng trình Americorps giúp cho sinh viên trä n® tiŠn h†c b¢ng cách làm viŒc phøc vø c¶ng ÇÒng; mª r¶ng chÜÖng trình cho sinh viên vay tiŠn Çi h†c. Trong khi Çó thì Bob Dole chû trÜÖng dËp bÕ B¶ Giáo døc; chÓng chÜÖng trình Americorps; ûng h¶ chi phi‰u bÒi hoàn sª phí giáo døc (education vouchers) Ç‹ các bÆc phø huynh có th‹ trä h†c phí cho con em theo h†c trÜ©ng do h† l¿a ch†n, và ûng h¶ viŒc tu chính hi‰n pháp Ç‹ cho phép džc kinh trong trÜ©ng h†c.

VÃn ÇŠ Affirmative Action (Hành Ƕng tích c¿c): Clinton ûng h¶ Affirmative Action tuy nhiên Çã chÌ thÎ cho các cÖ quan liên bang phäi cäi sºa bÃt cÙ chÜÖng trình nào nh¢m Ç¥t ra các tiêu chuÄn có tính cách biŒt Çãi nh»ng ngÜ©i không Çû ÇiŠu kiŒn làm viŒc. Bob Dole chÓng ÇÓi biŒt Çãi d¿a trên cæn bän chûng t¶c và Çã ÇŒ trình d¿ luÆt chÃp dÙt các s¿ biŒt Çãi d¿a trên cæn bän chûng t¶c hay phái tính.

Di Dân (immigration): Clinton ûng h¶ viŒc giäm thi‹u vØa phäi chÌ tiêu di dân h®p pháp và chÓng låi viŒc tØ chÓi các dÎch vø xã h¶i ÇÓi v§i ngÜ©i di dân bÃt h®p pháp và cÛng Çã chÓng låi yêu sách vŠ viŒc dùng Anh ng» làm ngôn ng» chính thÙc. Bob Dole ûng h¶ viŒc c¡t giäm quyŠn l®i dành cho ngÜ©i di dân bÃt h®p pháp, ÇÄy månh viŒc h®p thÙc hóa Anh ng¿ làm ngôn ng» duy nhÃt, và muÓn giäm thi‹u làn sóng di dân h®p pháp.

An-sinh xã h¶i (Welfare): Clinton hÙa së phê chuÄn cÃp th©i các thí nghiŒm vŠ viŒc Ç¥t mÙc gi§i hån th©i gian hܪng tr® cÃp an-sinh xã h¶i, viŒc thi‰t lÆp nh»ng qui luÆt khó khæn hÖn trong vÃn ÇŠ Çi làm Ç‹ ÇÜ®c hܪng tr® cÃp xã h¶i; b¡t bu¶c các bà mË còn trong tu°i vÎ thành niên phäi sÓng cùng cha mË trong phåm vi gia Çình và Çi h†c; tài tr® các hãng xܪng chÎu mܧn ngÜ©i Çang hܪng tr® cÃp xã-h¶i, và Chính phû liên bang së ti‰p tøc duy trì quyŠn ki‹m soát tr® cÃp an-sinh xã h¶i.

Bob Dole ÇŒ trình d¿ luÆt chÃm dÙt các chÜÖng trình tr® cÃp xã h¶i và tìm viŒc do chính phû liên bang trách nhiŒm và chuy‹n ngân sách cho ti‹u bang, cho quyŠn ti‹u bang thi‰t lÆp các tiêu chuÄn hܪng tr® cÃp và Ç¥t các mÙc gi§i hån tr® cÃp theo š muÓn. Bob Dole cÛng së gi» nguyên mÙc tr® cÃp trong 5 næm và Ç¥t th©i gian hܪng tr® cÃp xã h¶i tÓi Ça là 5 næm. Ông cÛng ÇŠ nghÎ là các bà mË vÎ thành niên Ƕc thân phäi ª chung v§i gia Çình và Çi h†c thì m§i ÇÜ®c hܪng tr® cÃp.

Thái Ƕ và phän Ùng cûa ngÜ©i ViŒt ÇÓi v§i cu¶c bÀu cº T°ng ThÓng 1996.
ñÓi v§i ngÜ©i ViŒt tåi Hoa-kÿ, hÀu nhÜ chÌ có cu¶c bÀu cº T°ng thÓng m§i Çáng chú-š và hÙng thú, cho nên k‰t qûa bÀu phi‰u cho thÃy t› lŒ ngÜ©i ViŒt ghi danh ÇÀu phi‰u và Çi bÀu trong nh»ng næm có bÀu cº t°ng thÓng Hoa-kÿ thÜ©ng cao hÖn khoäng th©i gian có nh»ng cu¶c bÀu cº ÇÎa phÜÖng. M¶t ÇiŠu Çáng khích lŒ là càng ngày ngÜ©i ViŒt càng š-thÙc ÇÜ®c giá-trÎ và tÀm mÙc quan tr†ng cûa lá phi‰u cho nên càng ngày càng có thêm nhiŠu cá nhân và t° chÙc tham gia vào công viŒc vÆn Ƕng ghi danh cº tri và vÆn Ƕng cº tri Çi bÀu. Ÿ cÃp liên bang và tåi thû Çô Hoa-thÎnh-ñÓn, næm nay T°ng Liên ñoàn Cº Tri ViŒt-nam Çã thành lÆp H¶i ÇÒng BÀu cº Trung ÐÖng Ç‹ vÆn Ƕng và y‹m tr® các chi‰n dÎch vÆn Ƕng ghi danh cº tri và vÆn Ƕng bÀu phi‰u trên toàn nܧc MÏ. Tåi California Çã có hai liên Çoàn cº tri ÇÜ®c thành lÆp, m¶t ª Nam Ca-li và m¶t ª B¡c Ca-li. Song song v§i hoåt Ƕng cûa H¶i ÇÒng BÀu cº Trung ÐÖng 1996 cûa T°ng Liên ñoàn Cº Tri ViŒt-nam là hoåt Ƕng tích c¿c cûa Ñy ban 96 do các Çåi diŒn cûa H¶i Quán ViŒt-nam, Liên H¶i B¡c Ca-li, Liên ñoàn Cº Tri GÓc ViŒt B¡c Ca-li, HiŒp H¶i C¶ng-HÒa ñông DÜÖng và T° ChÙc Dân Chû ViŒt phÓi h®p. Tr†ng Çi‹m hoåt Ƕng cûa Ñy-ban 96 là vùng B¡c Ca-li. tuy nhiên Ñy ban cÛng d¿ trù n§i r¶ng hoåt Ƕng trên kh¡p Hoa-kÿ. Theo nhÆt báo San Jose Mercury News sÓ ra ngày ThÙ Sáu, 08-03-96 thì sÓ cº tri ghi danh gÓc ViŒt Çã gia tæng 14.9 % so v§i 3.3% trong toàn håt Santa Clara. V§i s¿ ban hành và thi hành Çåo luÆt Motor Voters, b¡t bu¶c các cÖ quan chính quyŠn nhÜ DMV phäi cho ngÜ©i xin b¢ng lái xe ghi danh bÀu phi‰u, sÓ ngÜ©i thi‹u sÓ MÍ và Á châu (trong Çó có ngÜ©i ViŒt) ghi danh Çã gia tæng Çáng k‹ trong th©i gian qua. Ngoài ra, các phong trào bài trØ di-dân, các k‰ hoåch c¡t giäm các chÜÖng trình tr® cÃp an-sinh xã-h¶i, các chÜÖng trình giáo døc song ng», khuynh hÙÖng gi§i hån chÌ tiêu di dân vào Hoa-kÿ, phong trào Çòi hûy bÕ các ChÜÖng Trình Affirmative Action (Hành ñ¶ng Tích C¿c) Çã là các Ƕng cÖ thúc ÇÄy ngÜ©i ViŒt chúng ta hæng hái ghi danh cº tri và Çi bÀu hÖn nh»ng næm trܧc Çây. CÛng nh© sÓ cº tri ViŒt gia tæng mà các chính trÎ gia tåi ÇÎa phÜÖng và ngay cä cÃp liên bang Çã b¡t ÇÀu chú-š t§i c¶ng ÇÒng chúng ta nhiŠu hÖn. Cø th‹ là trong các lÍ h¶i mØng Xuân Bính-tš vØa qua, Ùng viên t°ng thÓng hàng ÇÀu cûa cä hai Çäng Dân chû, C¶ng-hòa là ÇÜÖng kim t°ng thÓng Clinton và TNS Bob Dole Çã cº Çåi diŒn ngÜ©i ViŒt xuÓng džc ÇiŒp væn chúc mØng c¶ng ÇÒng chúng ta.

K‰t luÆn.
Két qûa vòng ÇÀu cu¶c chåy Çua gi»a các ÇÃu thû cûa Çäng C¶ng-hòa vào Tòa Nhà Tr¡ng qua cu¶c bÀu cº sÖ b¶ càng ngày càng rõ rŒt. Trong ch¥ng "Super Tuesday" vào ThÙ Ba, 12-03-96 t§i Çây, Dole có nhiŠu tri‹n v†ng th¡ng l§n và lÃy tr†n 362 Çåi bi‹u tåi tám ti‹u bang n¢m trong ch¥ng Çua này, nhÃt là sau khi ÇÜ®c s¿ ûng h¶ månh më cûa gia Çình c¿u t°ng thÓng Bush ª Texas và Alexander ª Florida. Ông cÛng së Çánh båi Steve Forbes và Buchanan ª ti‹u bang l§n còn låi là California nh© ÇÜ®c sÜ hÆu thuÅn månh më Pete Wilson. Tóm låi, Bob Dole së th¡ng vòng Çua sÖ b¶ này và së ÇÜ®c Çäng C¶ng Hòa ÇŠ cº làm Ùng viên t°ng thÓng chính thÙc cûa Çäng vào tháng 08-96 t§i Çây. Có ÇiŠu không bi‰t ai së ÇÜ®c Bob Dole ch†n làm Ùng viên Phó t°ng thÓng trong liên danh cûa Ông. Theo k‰t qûa bu°i ÇiŒn Çàm cûa ngÜ©i vi‰t v§i m¶t Çåi diŒn cûa ban vÆn Ƕng tranh cº cûa TNS Bob Dole thì ngÜ©i ÇÜ®c Ông ch†n ÇÙng chung liên danh v§i Ông phäi có khä-næng giúp Ông Çoàn k‰t Çäng C¶ng-hòa, ÇÜ®c Ça sÓ quÀn chúng ûng h¶. Bi‰t Çâu ngÜ©i Çó có th‹ là Collins Powell. Dù sao Çi n»a thì có nhiŠu tri‹n v†ng là chúng ta së có dÎp chÙng ki‰n cu¶c dž sÙc gi»a Dole và Clinton trong tháng 11-96 s¡p t§i. ñây së là m¶t trÆn "long tranh, h° ÇÃu" và dï nhiên së "dÖ bÄn và s¡t máu", m¥c dù theo các bän thæm dò hiŒn nay thì Clinton Çang dÅn trܧc Dole trên dܧi 20%. LiŒu Clinton có vÜ®t qua n°i "Båch Thûy KiŠu" (Whitewater Gate) không? LiŒu ngÜ©i ÇËp Paula Jones có làm v« Ç° "vÜÖng quÓc" cûa Clinton không? LiŒu nh»ng bi‰n chuy‹n tÓt ÇËp vŠ kinh t‰ và s¿ bÃt mãn cûa khÓi cº tri thi‹u sÓ ÇÓi v§i các biŒn pháp cäi t° c¿c Çoan cûa Çäng C¶ng-hòa có giúp Clinton Çánh båi Dole ÇÜ®c không? LiŒu vÃn ÇŠ tu°i già, sÙc khÕe và s¿ y‰u kém trong khä næng truyŠn Çåt tÜ tܪng cûa Dole có làm suy giäm tiŠm næng th¡ng cº cûa Dole không? Nh»ng câu hÕi này và hàng chøc câu hÕi khác së là nh»ng y‰u tÓ tåo làm gia tæng cu¶c bÀu cº t°ng thÓng s¡p t§i. ñó cÛng là nh»ng Ƕng cÖ thúc ÇÄy chúng ta chú tâm theo dõi trÆn "Political Super Bowl cûa næm 1996" m¶t cách thích thú hÖn.

Tuy nhiên, ÇiŠu quan tr†ng nhÃt ÇÓi v§i ngÜ©i ViŒt chúng ta vÅn là viŒc tham gia các công tác ghi danh cº tri và bÀu phi‰u dù là chúng ta thích t§i thùng phi‰u hay bÀu phi‰u khuy‰t danh (absentee Ballot) !