NGUY•N CHÂU
Trong š hܧng truyŠn Çåt và ph° bi‰n các hình thái væn h†c, nghŒ thuÆt, ViŒt Magazine Çã gi§i thiŒu các nhà væn và tác phÄm, các nhà thÖ và thi phÄm, các nhåc sï và nhåc phÄm, các nhà sän xuÃt video ca nhåc, các Çåi nhåc h¶i..., các h†a sï và tranh, v.v...

VØa qua, trong tháng4/96, ViŒt Magazine Çã gi§i thiŒu h†a sï ñinh CÜ©ng tØ Virginia ljn trÜng bày tåi San Jose. Ngày thÙ Sáu 31/5/96, ViŒt Magazine së gi§i thiŒu h†a sï RØng và tranh. H†a sï RØng, tên thÆt là NguyÍn TuÃn Khanh, sinh næm 1941, tÓt nghiŒp H¶i H†a tåi trÜ©ng Cao Ç£ng MÏ thuÆt Hu‰ næm 1964. Næm 1965, NguyÍn TuÃn Khanh ÇÜ®c b° nhiŒm giáo sÜ h¶i h†a tåi trÜ©ng Trung h†c Quy NhÖn. H†a sï RØng ljn Hoa Kÿ theo diŒn HO vào cuÓi næm 1993.

TØ nh»ng næm 60, tåi ViŒt Nam, h†a sï RØng Çã có tranh tham d¿ tri‹n lãm quÓc gia và quÓc t‰ tåi Sài Gòn. TØ næm 1986, khi còn ª quê nhà anh vÅn ti‰p tøc vë. BÙc tranh dÀu trên giÃy phóng änh næm 1991 cûa RØng vë "TrÈ Em Nghèo" Çã gây nhiŠu Ãn tÜ®ng trong gi§i thܪng ngoån phÜÖng Tây. "TrÈ Em Nghèo" Çã nói lên m¶t hiŒn th¿c tÓi tæm, bi thäm: hai thân th‹ gÀy Óm, khuôn m¥t loang l‡, màu Çen h¢n lên n¥ng trïu, quay lÜng v§i vùng sáng tÜÖng lai...

Sau m¶t næm ÇÎnh cÜ tåi Portland, bang Oregon, RØng Çã là thành viên cûa H¶i NghŒ Sï miŠn Tây B¡c Hoa Kÿ (1995) và thành viên cûa H¶i NghŒ Sï TrÈ ViŒt Nam næm 1996.

H†a sï RØng Çã tham gia hai cu¶c tri‹n lãm l§n tåi Hoa Kÿ, m¶t tåi Portland, OR và m¶t tåi thû Çô Washington. ViŒn Smithsonian ª Virginia Çã ch†n 3 bÙc tranh vë lúc còn ª ViŒt Nam Ç‹ tri‹n lãm lÜu Ƕng, trong Çó có bÙc "TrÈ Em Nghèo."

H†a sï RØng, trܧc khi ljn Hoa Kÿ,Çã dÃn thân vào cõi Ãn tÜ®ng mang n¥ng hình hài mà N.T. Çã ghi nhÆn: "ñó là th‰ gi§i cûa nh»ng ngÜ©i Çàn bà, cûa cänh h‡n mang, cûa nh»ng ham muÓn trÀn tøc mà anh Çã hoang mang dÃn bܧc vào không ÇÎnh hܧng. Nh»ng hình th‹ v¶i vã, Çôi khi sÓng sÜ®ng, Çôi khi cho ta m¶t bi‹u tÜ®ng månh më nhÜng phÀn Çông là mÃt hút vào quá khÙ."

LÀn này, tåi Çây, h†a sï RØng bܧc vào m¶t cu¶c phiêu du m§i, anh mŒnh danh là "Phiêu Du M¶ng Tܪng-Ánh Sáng và Bóng TÓi" trong cõi m¶ng tܪng Ãy có "nh»ng vÆt lÖ lºng..."

Tranh và chû ÇŠ cûa h†a sï RØng lÀn này Çã làm cho gi§i thܪng ngoån phäi xác ÇÎnh låi vÎ th‰, phäi Ç¥t câu hÕi tranh là cái gì? Qu’est-ce qu’un tableau? What is a painting?

Lš do rõ ràng là: Tranh cûa RØng hiŒn nay dÜ©ng nhÜ "không có lÓi vào," không có tiêu ÇŠ g®i š, nó là nh»ng "con ÇÜ©ng rØng" trong quan Çi‹m nghŒ thuÆt cûa Martin Heidegger, ngÜ©i thܪng ngoån phäi t¿ khai phá lÃy lÓi vào...

Tranh không phäi là chép låi thiên nhiên hay s¿ vÆt, nhÜ vÆy thì chÙc næng nó là gì? Maurice Denis Çã vi‰t trong tÆp "Các Thuy‰t Lš" (Theories): "Nh§ låi m¶t bÙc tranh, trܧc khi là m¶t con ng¿a chi‰n, m¶t ngÜ©i Çàn bà khÕa thân, ho¥c m¶t vÆt giä sº nào Çó, cÓt y‰u cûa tranh là m¶t m¥t ph£ng bao phû bªi các màu s¡c theo m¶t trÆt t¿ phÓi h®p nào Çó... nh¢m møc Çích Çem låi thú vui cho Çôi m¡t." (trang 26)

Quan niŒm này Çã ng¿ trÎ m¶t nºa th‰ k› k‹ tØ khi phong trào cûa trÜ©ng phái tÜ®ng trÜng xuÃt hiŒn, qua trÜ©ng phái trØu tÜ®ng ÇÓi nghŒ thuÆt hiŒn Çåi.

Cái chính y‰u cûa tranh là chÃt liŒu. ChÃt liŒu ÇÜ®c vÆn døng qua tâm hÒn cûa h†a sï Ç‹ trª thành m¶t hình thái. VÈ ÇËp cûa tranh là s¿ phÓi k‰t gi»a chÃt liŒu và hình thái. K‹ ra thì là hai nhÜng th¿c t‰ chÌ là m¶t. Ti‰ng Latin, ch» Forma có nghïa là vÈ ÇËp. ñÓi v§i thÎ giác, chÃt liŒu nào cÛng hiŒn h»u qua m¶t hình thái (form) vì g†i là "trØu tÜ®ng" thì cÛng là m¶t tÜ®ng, không bi‹u tÜ®ng cÛng là m¶t hình tÜ®ng... ñây chính là chÃt liŒu m§i trong tranh cûa h†a sï RØng. Màu s¡c trong tranh hiŒn nay cûa h†a sï RØng thÄm nhÆp vào nhau không có b© gi§i, nóng, lånh, giá, bæng... quyŒn lÃy nhau... Tranh cûa h†a sï RØng m©i g†i suy tÜ khi nhìn ng¡m... cho nên thái Ƕ thܪng ngoån phäi chuy‹n qua thܪng thÙc m§i Çi vào tranh cûa RØng m¶t cách thoäi mái: tÃt cä nh»ng mäng màu, nh»ng ÇÜ©ng nét ÇŠu chÆp ch©n, bi‹u hiŒn huyŠn äo... Bóng tÓi, vành træng, ng†n sóng, chi‰c lá, bÀy cá, làn khói xanh, cánh buÒm, täng pha-lê, khung tr©i hoàng hôn... trØu tÜ®ng, phi hình tÜ®ng nên rÃt giàu Ãn tÜ®ng.

Riêng tôi, khi h†a sï RØng muÓn "gi§i thiŒu m¶t lÓi vë sÖn mài v§i chÃt liŒu m§i, v§i chû ÇŠ hiŒn Çåi" mà anh ÇÜa ra, tôi có cäm tܪng là anh Çang chÖi vÖi trên vùng ÇÃt m¶ng hÖn là "Wandering in Dreamland of Light and Darkness." Vì trong tranh anh, màu Çen lúc nào cÛng vÜ®t tr¶i lÃn các màu khác, nói là chÌ có chÃt liŒu, có lë vì tØ m¶t cõi th¿c lao lung, có lë tØng nuôi giÃc m¶ng "American Dreams" bình thÜ©ng... nên khi anh ljn v§i vùng ÇÃt m¶ng và b¡t g¥p ngay nh»ng th¿c t‰ bÃp bênh trong ch‡ giao thoa cûa ánh sáng và bóng tÓi. S¿ b¡t g¥p này Çã ÇÜa anh vÜ®t thoát gi§i hån hình hài Ç‹ sáng tåo m¶t không gian khác, dÃn thân vào m¶t hành trình ÇÎnh nghiŒp khác. "Dreamland" cûa h†a sï RØng dÜ©ng nh tàng Än m¶t n‡i bÃt an nào Çó: bóng tÓi mênh mông bao trùm, m¶t vài mänh sáng mong manh quá. Lê Kh¡c CÀm, bån cûa RØng, cÛng Çã cäm nhÆn s¿ bÃt an này: "...s¿ ÇÓn ng¶ âm thÀm tuy còn ít nhiŠu thäng thÓt cûa m¶t nghŒ sï vØa thÙc tÌnh sau nh»ng næm dài træn trª, d¢n xé, dža Çày, låc lÓi trong cái mê cung ghê ngÜ©i cûa s¿ sáng tåo và cu¶c sæn Çu°i bän ngã..."

Phäi chæng qua nh»ng bÙc tranh hiŒn nay, h†a sï RØng Çã nói lên r¢ng ánh sáng và bóng tÓi tuy hai nhÜng chÌ là m¶t, tÓi-sáng tÜÖng tåi vào nhau nhÜ hånh phúc và kh° Çau cûa thân phÆn làm ngÜ©i. Bóng tÓi, chÃt liŒu màu Çen, là m¶t thÙ ánh sáng hiŠn dÎu ÇÓi v§i tâm hÒn u tÎch. Bóng tÓi là chÃt liŒu vinh danh ánh sáng... H†a phÄm cûa RØng, tuy không có chÃt xanh cûa rØng nhÜng vÅn Çem låi cho ngÜ©i thܪng ngoån m¶t th‰ gi§i dÎu dàng, êm ái...