VN DY CON O C M

TRUNG NGN
Hng ngy trn bo ch xut hin nhng tin tc khng tt p v nh th, v linh mc, mc s, v trܩng hc v v cng ng... nn thanh thiu nin phm php ngy mt gia tng, cc tr bi bn chnh tr gia cc phe phi cng nhan nhn trn bo ch, trn pht thanh, trn truyn hnh...
T cuc tranh c Tng Thng nhim k 1992-1996, vn NJ "Gi tr gia nh" tr thnh nng bng v cp thit i vi x hi M.

Nhiu nh o c hc, x hi hc, ti phm hc v cc chnh tr gia Hoa K ln ting bo Ƕng v nng lc v nhn cch ca cc th h tng lai trn t nܧc Hp Chng Quc. Vn NJ tm kim v nh hnh cho mt khun mu gia nh (a family anthology) ܮc xem nh mt hnh Ƕng c tnh cch chnh tr v ni lo s rng "S khng hong o c ni gii tr ngy nay s em li nguy c tn hi nn dn ch, v ko theo s sa dža v nhn cch cng nh v nng lc ca cc th h mi. Trܧc nhu cu cn thit ny, William Bennett, mt nh o c hc xut bn cun BOOK OF VIRTUES (cun sch ca cc c Hnh), tc phm ny bn chy nht hin nay.

Ni dung "Book of Virtues" cha ǿng nhng chuyn k, nhng chuyn ng ngn v th ca ngi nhng c hnh ph bin nh s can m, lng t i, trc n v s chn tht. Song hnh vi cun sch ca Bennett l tc phm ca Herbert Kohl v Colin Greer vit chung, nhan NJ l " A Call to Character" (Ting gi ca Nhn Cch). Ni dung ca cun ny cng l mt tp hp nhng cu cch ngn, tc ng v nhng mu chuyn xoay quanh cc gi tr o c ܮc yu chung trong cuc sng con ngܩi.

Chnh s xut hin ca hai tc phm trn y trong lc ny ni ln s khng hong ca o c trong x hi v cho thy s thc bch ln nht m quc gia Hoa K phi ng u l vn NJ:

"Bng cch no chng ta c th NUI v DY cc th h ngy mai ca cng dn Hoa K?" v "Lm th no Nj gio dc o c cho con tr?"

CC QUAN IM V VN C DC I VI CON EM TI HOA K.
Vn NJ ܮc ǥt ra trong trn chin vn ha ny, c th l: Lm sao Nj nui dy nhng a con c o c trong khi truyn thng x hi M gn lin vi nh th, trܩng hc v cng ng ang b phn ha mt cch ti t.

Hng ngy trn bo ch xut hin nhng tin tc khng tt p v nh th, v linh mc, mc s, v trܩng hc v v cng ng... nn thanh thiu nin phm php ngy mt gia tng, cc tr bi bn chnh tr gia cc phe phi cng nhan nhn trn bo ch, trn pht thanh, trn truyn hnh... Ri Internet mng lܧi thng tin thi i cng em li rt nhiu lo u cho cc gia nh c tr con dܧi tui bit cn nhc, suy lun: Cc nh kinh doanh trn Internet a ln nhng chng trnh tnh dc, kha thn khu gi... c kh nng "gy nhim tinh thn non tr"... S kin Internet c chng trnh tnh dc hin thc cng gy sng gi v cha c li ra...

Vy th phi lm nh th no i vi vn NJ c dc?

Quan im ca Bennett: trong Book of Virtures, cho rng džc cho tr em nghe nhng chuyn v anh hng, v nhng ngܩi c ti c, nhng gng mu can m, hy sinh, tn ty vi gia nh, t quc v...v... th cc con em s hc ܮc cc gi tr ng tn trng, cc gi tr ny cn thit cho s iu chnh np sng o c.

Quan im ca Herbert Kohl v Colin Greer, trong cun "A Call to Character" cng tng t nh Bennett, nhng li nh nhng hn trong cch truyn t nhng t tܪng o c, cc hnh tܮng o hnh y bnh thܩng v d thch ng. Nhng gng o c trong "Ting gi ca nhn cch" rt nhn bn, rt ngܩi... Hai quan im ny c th gip m rng tri tim v tr c ca tr em M v c dc.

Vn NJ nui dy con ci lun lun cha y s hm h (ambiguities). V vn NJ khng n gin by v cho con lܮm rc, hay di nܧc mi khi i cu. Vn NJ hm nay vܮt qa phm vi tm l thiu nhi, v chng ta ang vo ci th "lܫng nan" (dilemma) gia gio dc o c v s phn ha ca mi trܩng x hi ang trn hܧng ngy cng ti t.

Mt vn NJ c th m cc nh chuyn mn cho l mt "lܫng nan" hay "lܫng o" thng thܩng l: Khi a con 5 tui ca bn "giao u" vi mt a tr khc. Mc d a tr kia ln hn v hiu chin, nhng nu con bn, cui cng ch ngh ܮc a ln kia. Cm tܪng ln ln ca bn l: t ho rng: con mnh khng phi l mt thng hn, nhng bn cng va quan tm ljn s gia tng bo hnh trong cc cuc u ca tr con.

Lun lun c hai mt ca vn NJ: mt mt, cha m, trܧc tin dy cho con rng c rt nhiu cch Nj gii quyt nhng xung Ƕt mt cch n ha, rng l l v tha hip thܩng tt p v hu hiu hn l kch v gy g.

Cc nh tm l hc v cc bc cha m, ph huynh cng thܩng phn tch cho tr em thy rng s phn bit gia hn nht v hiu chin l sai lm. V thܩng thܩng th nhng a hiu chin hung hng NJu b thc y bi s s hi, tc l do s hn nht. S la chn gia nn nhn v th phm th cha m khng th dy cho con ܮc m tr con phi t hc, t nhn nh.

Gio dc o c khng phi l ngn chn, cm on v gii nghim iu ny qa l qu d lm. Vn NJ chnh yu v phc tp l bn phi lm g khi nhng gi tr x hi m bn ang tin tܪng, ang b cnh tranh tng gi, tng ngy, ti cc trܩng trung hc, ti cc ca hng v ngay trong gc ܩng ca ngܩi hng xm?

B Hillary Rodham Clinton v cu ph Tng Thng Dan Quayle cng ch trng ljn nhng cun sch mi bn v cch nui dy mt a tr v o c. Mt nh tm l hc cho rng s ln ln ca a tr thiu o c tr thnh mt vn NJ "Sc khe cng cng" i hi s ch khn cp. Mt vi nh lp php v mt vi nh vin chc cng ng cng thc y phi a ra mt chnh sch quc gia nhm kin to nhn cch. Nhiu ngܩi cho rng s suy thoi c dc trong gii tr bt ngun t s d di v l l ca cha m, ph huynh, v h ku gi s ti lp c tnh mt cch vng vng, c th l: ngh lc, k lut, knh nhܩng v hiu tho Nj cu vn nn vn ha ca chng ta.

V phng din tm l, ngܩi ta thy rng s pht trin o c ni tr con c tnh cch bn b. Mm ca o c ni tr con l "tnh cm" (empathy). Tnh cm ܮc hiu nh l kh nng cho php dung np quan im ca k khc, nh s thc y ljn gn ngܩi khc Nj gip ǫ. Nhim v ca cha m khng g hn l dy con pht huy mi thin cm sn c trong bn tnh.

Thin cm l nn tng ca o c nhn bn. Nng lc tnh cm ny s lm ni bt cc tnh cm o c khc nh xu h, ti li, vinh d... V l nn tng nn mt mnh thin cm cha Nj hܧng dn ǩi sng o c. Do , mt yu t quan trng th hai ca o c l s t ch l t gic. S can thip v cm on ca cha m thܩng c hi cho s t gic ca tr th. C l v hu ht cha m thܩng c thi quen du nhp mt vi phong cch sng no ri tc Ƕng ln con ci nh tm l hc Steinberg cho rng: s kim sot gt gao ca cha m thܩng c khuynh hܧng thin v s vng li tun phc hn l tnh Ƕc lp, t lp. Li hnh x ny chng khc g bo cho tr con rng: nhng ngܩi tr tui khng ܮc ǥt cu hi vi ngܩi ln, kin ca chng khng ng k, v chng l tr con...

Theo Lawrence Kohlberg ca i hc Harvard th o c con ngܩi i hi nhiu hn ngoi thin cm v t gic. ng cho rng: con ngܩi thܩng tri qua 6 thi k rt uyn chuyn trong suy lun o c. Bt u vi tnh ton tr th ch nhm vo li ch c nhn v kt thc bng s nhp th nhng nguyn tc tru tܮng v cng l, trong kh nng suy lun v l phi, iu tri, theo Kohlberg, l ct yu ca s pht trin ton din con ngܩi o c. Theo ng, tp qun o c v tnh cm s gip gii quyt cc th "lܫng nan" trong ǩi sng hng ngy.

VAI TR ca CNG NG v MI TRОNG X HI TRONG O C
Ch trng ca Bennett l "Gio dc o c phi em li s rn luyn nhng thi quen tt" b ph phn l khng tn trng s t gic v lm cho ngܩi ta c ci nhn bi quan en ti i vi bn tnh con ngܩi. N ch l mt loi "phn x c iu kin" gm nhng hnh vi t Ƕng p ng kch thch ca hon cnh, khng c thc v suy lun. y khng ng ngha l o c. Ngܮc vi quan im ny, l Jean Jacues Rousseau, mt tc gi Php th k 19, ch trng khng dy cho con tr mt nguyn tc o c no m Nj cho "mm o c tim th" t pht trin. Quan im ny ܮc trnh by trong cun sch nhan NJ l "Emile on Education", y l mt quan im c tnh cch lng mn, khng th ng dng ܮc.

Tr li vi vn NJ, gn y, ngܩi ta thy nhng tp sch ca B Clinton cho rng mun gio dc o c cho tr em "cn phi c mt lng" -It Takes a Village- trong s s tn trng c nhn i vi con tr l ct yu, phi xem tr em nh l nhng con ngܩi y nng lc cn s vun tܧi Nj ny n. Quan im ny b xem l qu lc quan v thiu thc t. V qu nhiu hnh vi t nh gi, bin a tr thnh tm im, s lm cho chng tr thnh mm yu v o c.

Cun The American Family ca Quayle, th tri li, gm ton l kim sot v trng pht. Quayle xem y l "cch thc nh hnh hnh kim hܧng ljn s tn knh v vng li" (a way to shape behavior toward respect and obedience). Nhng phn tch ca Quayle ch l s quay li vi thi i m cc con tr nhn bit v tr ring ca mnh trong mt x hi khng qu hn lon nh by gi.

Theo, William Damon, th trong vic gio dc o c ting ni ca cng ng rt quan trng; trong tc phm Greater Expectations ng vit: "Read learning is made up of a thousand small experiences in a thousand different relationships, where you see all the facets of courage, caring and respect" (S hc tp ch thc ܮc hnh thnh do hng ngn kinh nghim nh trong hng ngn tng giao khc nhau, ni bn nhn thy tt c nhng biu hin nh nht ca s can m, s tng tr v knh trng). Cc tn hiu, cc thng ip v o c m con tr nhn ܮc phi pht xut t nhiu hܧng nh hng xm, gio s, ng bu th thao, cnh st khu vc ch khng ch t cc bc cha m. Ni chung, thng ip gi i t mi hܧng ca cng ng thܩng hu hiu hn l ch t gia nh.

Quan im ny cng gn gi vi quan im "Vܩn m c hnh" (Seedbed of Virtue) ca David Popenoe. y l ch trng dng mi trܩng Nj to nn nhncch v o c -phng thc mi trܩng (ecological approach) ny s l cch hu hiu Nj nui dy con em nn ngܩi c nhn cch v c hnh. Trong quan im ny, cha m v gia nh ch l mt trong nhiu mi kt giao ca vܩn m ht ging gp phn vo vic o to nhn cch, nng lc ca tr con.

Quan im phng cch mi trܩng v quan im "cn ly c mt lng Nj nui dy mt a tr" xem ra c tnh cch ton din v n khp vi kinh nghim chung ca cuc sng.

Tht vy, con ngܩi l mt thnh phn ca x hi, gia nh l mt x hi nh, mt mi trܩng s khi cn cho vic gio dc o c, nhng mt mnh gia nh cha cn c mi trܩng rng ln hn Nj "tnh bn thin ny n."

Vn NJ ca nܧc M, ca ngܩi M chnh gc v ngܩi M gc Vit hin nay l phi n lc ci thin mi trܩng x hi song song vi vic cng c nn np gia nh theo truyn thng vn ha ca sc dn v khu vc Nj to nn mt mi trܩng tng hp cn thit cho vic nui dy con em nn ngܩi c o c, o to nhng cng dn tt cho quc gia.

| Issue 512 | VIET Magazine Home Page | Online Subscription |