NGUY•N XUÂN NAM
LTS: GÀn Çây, VIT Magazine Çã thæm dò š ki‰n hàng træm Ƕc giä cûa mình vŠ nh»ng vÃn ÇŠ mà Ƕc giä quan tâm nhÃt. Trong nh»ng vÃn ÇŠ mà Ƕc giä VIT quan tâm hàng ÇÀu là giáo døc và nghŠ nghiŒp. Trܧc Çây, nh»ng thæm dò cûa các cÖ quan nghiên cÙu cûa Hoa Kÿ vŠ c¶ng ÇÒng ViŒt cÛng cho thÃy nh»ng k‰t quä tÜÖng t¿. ñiŠu này chÙng tÕ r¢ng các vÃn ÇŠ quan tâm cûa ngÜ©i ViŒt häi ngoåi là nhÃt quán, không thay Ç°i mÃy theo th©i gian. TØ s¿ thæm dò š ki‰n này, ban biên tÆp VIT Magazine Çã quy‰t ÇÎnh dành nhiŠu hÖn sÓ lÜ®ng bài vª liên quan ljn các lãnh v¿c này, hÀu phøc vø Ƕc giä Çúng theo yêu cÀu hÖn và hiŒu quä hÖn.

TØ sÓ này, chúng tôi dành h£n m¶t loåt bài ÇÜ®c Çæng trong nhiŠu sÓ vŠ vÃn ÇŠ giáo døc và nghŠ nghiŒp. ñ¶c giä có th‹ Çón džc møc này thÜ©ng xuyên hÖn trܧc. ñ‹ cho viŒc thông tin và luÆn bàn thêm phong phú, chúng tôi cÛng rÃt mong các bÆc thÙc giä, nh»ng nhà giáo døc, Ƕc giä, và cä sinh viên h†c sinh cùng góp phÀn vào møc này. Bài vi‰t có th‹ b¢ng ti‰ng ViŒt hay ti‰ng Anh (dành cho nh»ng ngÜ©i ViŒt không thông thåo trong viŒc džc và vi‰t ti‰ng ViŒt). Mong r¢ng v§i s¿ tham gia vi‰t, džc và c° Ƕng trang giáo døc và s¿ nghiŒp này, c¶ng ÇÒng ViŒt chúng ta ngày m¶t thành công hÖn trong Ç©i sÓng tåi Hoa Kÿ.
Trܧc khi Çi sâu vào bài, chúng tôi xin mån phép bàn vŠ hai ch» "ÇÀu vào" và "ÇÀu ra" ÇÜ®c dùng trong t¿a bài. Trong bài này, ch» "ÇÀu vào" ÇÜ®c dùng Ç‹ ÇŠ cÆp vŠ giai Çoån chuÄn bÎ, ngÜ«ng cºa vào Çåi h†c và "ÇÀu ra" ÇŠ cÆp ljn giai Çoån tÓt nghiŒp, ra trÜ©ng và ki‰m viŒc làm.

NHNG N™I LO ÂU, TRˆN TRŸ Ÿ "ñ„U V€O"

Trong chúng ta, tØ phø huynh cho ljn h†c sinh, Ça sÓ ÇŠu có mong ܧc ÇÜ®c vào các trÜ©ng Çåi h†c danh ti‰ng hàng ÇÀu tåi Hoa Kÿ nhÜ Yale, Princeton, Harvard, Duke, MIT (Massachusetts Insitute of Technology), Stanford... ñó là nh»ng trÜ©ng xuÃt s¡c nhÃt nܧc MÏ, theo x‰p hång cûa tåp chí U. S. News & World Report trong sÓ ngày 16 tháng 9 næm 1996.

ViŒc vào ÇÜ®c các trÜ©ng tÓt Çã là m¶t vÃn ÇŠ khó khæn. Th‰ nhÜng, viŒc lo sao cho có Çû tài chánh Ç‹ trang träi chi phí Çåi h†c låi là m¶t vÃn ÇŠ khó khæn khác. Theo cuÓn sách Paying for Your Child’s College Education cûa Marguerite Smith thì "Trong sÓ nh»ng y‰u tÓ có änh hܪng ljn quy‰t ÇÎnh ch†n trÜ©ng Çåi h†c nào là tÓt nhÃt, vÃn ÇŠ quan tâm hàng ÇÀu là: Bån trä tiŠn h†c b¢ng cách nào?" NhÜ th‰, vÃn ÇŠ tài chánh là n‡i lo, là ÇiŠu træn trª ÇÀu tiên ª giai Çoån ngÜ«ng cºa vào Çåi h†c.

TiŠn h†c phí tæng nhanh hÖn tiŠn lÜÖng

Marguerite Smith, trong bài Solving the College Conundrum, Çã cho thÃy r¢ng vào thÆp niên 1970, tiŠn h†c phí tåi trÜ©ng Çåi h†c danh ti‰ng Harvard chÌ vào khoäng 5,000 MÏ kim, rÒi "tØ Çó, giá cä tiêu thø và thu nhÆp trung bình cûa gia Çình ngÜ©i MÏ chÌ tæng gÃp ba, nhÜng chi phí Çåi h†c Çã tæng gÃp hÖn næm lÀn." Vào næm h†c 1995-1996, sinh viên næm thÙ nhÃt tåi Çåi h†c Harvard phäi Çóng tiŠn h†c phí lên t§i 27,575 MÏ kim. M¶t b¢ng chÙng khác vŠ s¿ gia tæng h†c phí là theo College Guide cûa tåp chí Money vào næm 1994, chÌ có 6 trÜ©ng Çåi h†c tính tiŠn trên 25,000 MÏ kim gÒm cä tiŠn h†c phí, tiŠn ª; th‰ nhÜng, theo College Guide cÛng cûa tåp chí trên, sÓ trÜ©ng tính chi phí Çi h†c hàng næm vÜ®t qua mÓc 25,000 MÏ kim nói trên Çã lên ljn con sÓ 69 trÜ©ng. Quä là m¶t s¿ gia tæng Çáng k‹, tØ sÓ trÜ©ng lÅn sÓ tiŠn.

Theo Mel Elfin trong bài The High Cost of Higher Education trên báo US News &World Report sÓ ngày 16 tháng 9 næm 1996 thì "viŒc trä tiŠn cho Çåi h†c Çã trª thành m¶t n‡i lo ngày càng tæng trong các gia Çình ngÜ©i MÏ, k‹ cä nh»ng gia Çình có thu nhÆp cä træm ngàn MÏ kim." CÛng trong sÓ báo này, chúng ta cÛng džc ÇÜ®c r¢ng ngày nay m¶t ngÜ©i Çi làm thu¶c giai cÃp trung lÜu nhÜ kÏ sÜ ch£ng hån phäi Çi làm 95 ngày m¶t næm (khoäng 4 tháng rÜ«i) Ç‹ trä tiŠn h†c phí cho m¶t trÜ©ng Çåi h†c tÜ trung bình. CÛng m¶t trÜ©ng h†c nhÜ th‰, cÛng v§i ngÜ©i Çi làm nhÜ th‰ trܧc Çây, chÌ cÀn Çi làm vào khoäng 50 ngày trong næm là có th‹ Çóng Çû h†c phí rÒi.

NhÜ th‰, trung bình trong thÆp niên qua, låm phát h†c phí lên t§i mÙc 6.99%, vÜ®t xa mÙc låm phát trong Ç©i sÓng (3.57%) là 3.42%. ñiŠu này cÛng có nghïa r¢ng chi phí Çi h†c cûa chúng ta hay con em chúng ta Çã lÃy Çi gÀn 3.5% sÓ tiŠn Ç‹ dành hay Ç‹ chi tiêu vào viŒc khác, và làm cho cu¶c sÓng này m¶t khó khæn hÖn.

ñiŠu tÒi tŒ cûa vÃn ÇŠ là mÙc låm phát tiŠn h†c cao hÖn mÙc låm phát trong Ç©i sÓng ÇÜ®c d¿ Çoán là së ti‰p tøc gia tæng nhÜ trong th©i gian qua. Dù cho các trÜ©ng Çåi h†c ÇŠu hÙa là cÓ g¡ng kiŠm hãm låi mÙc h†c phí gia tæng, nhÜng ÇiŠu này là m¶t chuyŒn không dÍ dàng gì và viŒc kŠm h†c phí gia tæng ª mÙc trên mÙc låm phát Çôi chút Çã ÇÜ®c xem là m¶t s¿ thành công Çáng k‹ rÒi.

Trên toàn nܧc MÏ hiŒn nay, chÌ có m¶t ít trÜ©ng dám c¡t giäm h†c phí mà thôi. Trong sÓ Çó, có trÜ©ng Çåi h†c Muskingum cûa ti‹u bang Ohio. ViŒc làm cûa nh»ng trÜ©ng này ÇÜ®c xem ho¥c là can Çäm ho¥c là ngu xuÄn.

M¶t s¿ so sánh khác vŠ vÃn ÇŠ h†c phí gia tæng là hai mÜÖi næm trܧc, chi phí h†c Çåi h†c Harvard chÌ gÀn b¢ng 1/3 lÜÖng trung bình cûa m¶t gia Çình, nhÜng ngày nay chi phí này lên trên 1/2 lÜÖng trung bình cûa m¶t gia Çình.

S¿ gia tæng mÃt cân ÇÓi nhÜ trên gi»a thu nhÆp gia Çình và chi phí Çåi h†c dÅn ljn hiŒn trång: Càng ngày càng có nhiŠu gia Çình không th‹ chÎu n°i chi phí Çåi h†c và sinh viên ngày càng phäi d¿a vào n®, tr® cÃp tài chánh và làm viŒc Ç‹ lo có tiŠn trä Çåi h†c.

Bäng sÖ ÇÒ dܧi Çây cho thÃy tình trång hiŒn nay cûa chi phí Çåi h†c:

NhÜ th‰, qua th¿c t‰ 20 næm qua sÓ tiŠn h†c phí gia tæng quá cao, cao hÖn mÙc thu nhÆp bình quân cûa ngÜ©i Çi làm. ñiŠu này së dÅn ljn m¶t s¿ cån kiŒt tiŠn lÜÖng mà trܧc Çây vÓn dï Ç‹ dành mua nhà, mua xe, du lÎch hay ÇÀu tÜ cho tu°i vŠ hÜu.

H†c phí Çåi h†c không còn là n‡i lo âu, træn trª n»a mà là cÖn ác m¶ng thÆt s¿ cûa nhiŠu gia Çình, n‰u không có s¿ tính toán chuÄn bÎ lâu dài tØ trܧc.

ñÓi v§i ngÜ©i ViŒt Nam m§i ljn Hoa Kÿ trong th©i gian gÀn Çây và hÀu nhÜ Ça sÓ ÇŠu chÜa có nh»ng chuÄn bÎ tài chánh cÀn thi‰t, trong lúc Çó con em låi chÌ còn m¶t vài næm n»a vào Çåi h†c, thì cÖn ác m¶ng Çó càng kinh khûng hÖn, Çáng s® hÖn.

NHNG N™I LO ÂU, TRˆN TRŸ Ÿ "ñ„U RA"

Trong phÀn trên chúng ta thÃy r¢ng ÇÓi v§i nh»ng gia Çình trung lÜu trª xuÓng, chuyŒn con em vào Çåi h†c có th‹ mang låi cho gia Çình s¿ lo âu và có khi mang låi cä cÖn ác m¶ng tài chánh.

Trong bÓi cänh tiŠn h†c phí cao và gia Çình không th‹ hay khó có th‹ nào lo liŒu n°i tài chánh cho sinh viên, phÀn l§n sinh viên ra trÜ©ng v§i món n® tiŠn h†c khá nhiŠu. Có ngÜ©i ví r¢ng sinh viên ra trÜ©ng v§i hai bàn tay: M¶t bàn tay cÀm mänh b¢ng và bàn tay còn låi cÀm s° n®.

Trong nh»ng næm qua, do tình trång h†c phí gia tæng, ngày càng có nhiŠu sinh viên vay n® Ç‹ Çi h†c. Mel Elfin vi‰t m¶t câu khá hóm hÌnh: "ThÆt là không may khi n® Çi h†c Çã gÀn nhÜ trª thành m¶t phÀn cûa cu¶c Ç©i sinh viên, nhÜ ly bia vào tÓi ThÙ Sáu vÆy." ThÆt khó có sinh viên nào ra trÜ©ng mà không mang lên vai m¶t món n® khá n¥ng.

Theo thÓng kê cho bi‰t, tØ næm 1990 cho ljn næm 1995, sinh viên Çåi h†c Çã vay ljn 103 t› MÏ kim tiŠn n® Ç‹ Çi h†c. Con sÓ n® này còn trª nên dÍ s® hÖn bªi vì con sÓ này b¢ng t°ng sÓ n® mà sinh viên Çã vay trong ba thÆp niên trܧc Çó. Nh»ng con sÓ này làm cho Charles Manning -ViŒn trܪng hŒ thÓng các trÜ©ng Çåi h†c West Virginia- lo l¡ng. Ông ta nói r¢ng n® Çåi h†c cao có th‹ änh hܪng tiêu c¿c vào lÓi sÓng cûa sinh viên, s¿ ch†n l¿a nghŠ nghiŒp, s¿ mong muÓn vào các trÜ©ng cao h†c và các trÜ©ng chuyên môn khác và änh hܪng ngay cä viŒc mua nhà, mua xe và mua s¡m khác... NhÜ th‰, n® Çåi h†c së änh hܪng månh ljn s¿ phát tri‹n cûa sinh viên và änh hܪng ljn mÙc tiêu thø chung cûa xã h¶i, làm cho xã h¶i chÆm phát tri‹n.

Trong cái nhìn Çó, n® vay khi Çi h†c là m¶t s¿ Çe d†a cho tÜÖng lai cá nhân, gia Çình và cä xã h¶i.

Món n® chi phí Çåi h†c låi là n‡i lo l§n hÖn khi mà sinh viên không tìm ÇÜ®c viŒc làm sau khi ra trÜ©ng hay tìm viŒc làm không Çúng ngành h†c v§i ÇÒng lÜÖng thÃp, không Çúng v§i ÇÒng lÜÖng Çåi h†c.

M¶t s¿ thÆt Çáng quan ngåi là giá trÎ b¢ng cÃp Çåi h†c không còn cao nhÜ trܧc Çây n»a, dù cho tiŠn båc tÓn kém Ç‹ lÃy b¢ng Çåi h†c låi cao hÖn nhiŠu.

M¶t s¿ thÆt khác là ngày càng có nhiŠu sinh viên tÓt nghiŒp Çåi h†c cånh tranh nhau Ç‹ tìm viŒc trong thÎ trÜ©ng công viŒc trình Ƕ Çåi h†c ít hÖn sÓ sinh viên ra trÜ©ng. Công trình nghiên cÙu m§i Çây nhÃt cûa bà Kristina J. Shelley -chuyên gia cûa Væn Phòng ThÓng Kê Lao ñ¶ng, chuyên vŠ thÎ trÜ©ng tuy‹n døng sau Çåi h†c- d¿ Çoán r¢ng ít nhÃt cÛng có t§i 22% t°ng sÓ sinh viên Çåi h†c gia nhÆp l¿c lÜ®ng lao Ƕng tØ 1994 cho ljn næm 2005 së bÎ thÃt nghiŒp hay ÇÜ®c thuê mܧn vào nh»ng công viŒc mà mänh b¢ng Çåi h†c së không phäi là m¶t yêu cÀu cÀn thi‰t nhÜ bán cà phê tåi quán Starbucks hay phân loåi sách tåi tiŒm sách Barnes & Noble mà nh»ng công viŒc này së không Çem låi cho h† nh»ng ÇÒng lÜÖng cao Çû Ç‹ trä n® Çåi h†c hay sÓng m¶t Ç©i sÓng nhÜ h† h¢ng mong Ç®i khi vào Çåi h†c.

NhÜ th‰, d¿ Çoán này cho thÃy r¢ng cÙ m‡i 4 sinh viên ra trÜ©ng thì có m¶t sinh viên xÃu sÓ, rÖi vào sÓ phÆn hÄm hiu nhÜ trên và trên bình diŒn quÓc gia së có bi‰t bao sinh viên ra trÜ©ng rÖi vào sÓ phÆn Çáng buÒn Çó.

NhÜ th‰, n® Çi h†c, tiŠn gia Çình và bän thân bÕ ra cho viŒc Çi h†c trª thành m¶t gánh n¥ng cho bi‰t bao ngÜ©i. Chúng ta m§i ÇŠ cÆp ljn khía cånh n® tiŠn vay, chÜa k‹ ljn tiŠn l©i v§i mÙc l©i khoäng 8.5%/næm mà sinh viên phäi trä låi sau khi ra trÜ©ng ÇÜ®c sáu tháng. Ví dø, chi phí Çi h†c là 25,000 MÏ kim/m¶t næm và sinh viên vay n® 35% sÓ tiŠn nói trên Ç‹ Çi h†c, thì sau 4 næm Çi h†c lÃy b¢ng cº nhân, sinh viên ra trÜ©ng v§i m¶t tay cÀm mänh b¢ng BA ho¥c BS và tay kia cÀm s° n® là 35 ngàn. 8 næm rÜ«i sau, n‰u không trä n°i n®, món n® së thành gÃp Çôi: 70,000 MÏ kim và thêm 8 næm rÜ«i n»a, n‰u trä không n°i, sÓ n® së là 140,000 MÏ kim... NhÜ th‰, n® nÀn chÒng chÃt lên nhÜ núi trên Çôi vai vì mänh b¢ng Çåi h†c. Trong tình hình Çó, thÆt mà khó trä n°i món n® kh°ng lÒ trên.

ñó là m¶t trÜ©ng h®p giä ÇÎnh thÆt xÃu, thÆt bi quan, nhÜng s¿ giä ÇÎnh này hoàn toàn có khä næng xäy ra v§i bÃt kÿ ngÜ©i nào, k‹ cä chúng ta.

NhÜ trên Çã nói, ngÜ©i ViŒt chúng ta kÿ v†ng nhiŠu vào viŒc h†c thành tài và tåo ra ÇÜ®c s¿ nghiŒp sáng lån ª xÙ sª m§i này. Kÿ v†ng Çó trong quá khÙ Çã giúp cho Çông Çäo ngÜ©i ViŒt chúng ta h†c thành tài và thành công trong cu¶c sÓng tåi Hoa Kÿ. Th‰ nhÜng, con ÇÜ©ng tØ nay vŠ sau là m¶t con ÇÜ©ng dài ÇÀy lo âu và træn trª, tØ "ÇÀu vào" lÅn "ÇÀu ra."

Loåt bài vi‰t này không nh¢m møc Çích mang låi cho quš vÎ cÖn ác m¶ng, n‡i lo s®, mà là m¶t n‡ l¿c nhÆn ra th¿c tåi, dù th¿c tåi có bi quan; nhÆn ra nh»ng mÓi Çe d†a Ç‹ tìm ra m¶t lÓi thoát låc quan hÖn, mà nh»ng lÓi thoát Çó së ÇÜ®c bàn ljn trong các bài sau.