PHM CH´

"It matters not how long we live, but how."
BAILEY, Festus

LTS: Tuy cái ch‰t Ƕt ng¶t cûa tài tº ÇiŒn änh Marcello Mastroianni Çã ÇÜ®c các hãng thông tÃn cùng báo chí th‰ gi§i loan tin và trình bày trong tháng Chåp vØa qua, chúng tôi cÛng xin ÇŠ cÆp m¶t bài vŠ ông Ç‹ tܪng nh§ m¶t tài tº tài hoa cûa làng ÇiŒn änh Âu châu và Ý mà nhiŠu ngÜ©i ViŒt Nam tØng yêu m‰n.

San Jose, ngày 21.12.1996
Tôi còn nh§, cách Çây hÖn 20 næm, lúc còn "rÃt bé," mË tôi có dÅn Çi xem phim "La Dolce Vita" và sau Çó mÃy tháng, phim "Divorce" Italian Style". Cä hai phim Çó, tôi có th‹ nói, Çã b¡t ÇÀu hܧng dÅn tôi vào "cu¶c tình" v§i Marcello, m¥c dÀu lúc Ãy, trong các råp chi‰u bóng tåi miŠn Nam ViŒt Nam, Marcello chÌ nói ti‰ng... Pháp, v§i phø ÇŠ ViŒt ng».

M§i chiŠu hôm kia, trong khi lái xe ngay gi»a Silicon Valley náo nhiŒt này, tôi ch®t nghe bän tin tÙc "on the hour" tØ máy phát thanh, cho bi‰t Marcello vØa tØ trÀn tåi Paris. Tôi t¡p nhË xe vào lŠ và dØng låi vài phút, sºng sÓt, suy tÜ. M¶t "huyŠn thoåi ÇiŒn änh" vØa ra Çi! Cái ch‰t cûa Marcello thÆt quá Ƕt ng¶t. ñÓi v§i tôi, anh ta vÅn luôn luôn trÈ trung, thanh lÎch, ÇÀy nam tính và duyên dáng nhÜ m¶t ngÜ©i Çàn ông bänh trai ª tu°i ngoài ba mÜÖi mà thôi. Marcello Mastroianni Çã gøc ngã vì ung thÜ lá lách. Th† 72 tu°i!

Tuy nhiên, chÌ m¶t ngày sau, m¶t "gÜÖng mÅu khoa h†c và giáo døc" cûa tôi cÛng cÛng Çã bÃt ch®t ra Çi, nån nhân cûa m¶t chÙng ung thÜ båch huy‰t cÀu. ñó là Mr. vÛ trø " Billions and Billions of Stars," chuyên gia hành tinh h†c Carl Sagan. Nhà bác h†c Sagan lìa trÀn ª tu°i 62. ñó là nh»ng nhân vÆt n°i ti‰ng bÎ tº thÀn cܧp mÃt khÕi th‰ gi§i cûa chúng ta næm 1996.

ñ©i là m¶t bi hài kÎch

Quä thÆt công trình cûa Marcello quá vï Çåi, v§i 120 phim theo nhÜ báo chí thÜ©ng cho bi‰t. NhÜng cô con gái Chiara thì cho r¢ng cha mình Çã Çóng ít nhÃt 180 phim. NgÜ©i nghŒ sï tiêu bi‹u trên màn båc cho m¶t anh tình nhân miŠn nam Âu châu (Latin lover), Çôi khi cÛng tÜ®ng trÜng cho m¶t con ngÜ©i hiŒn sinh kh¡c khoäi qua Óng kính cûa Federico Fellini, quä thÆt Çã bu¶c tôi phäi so sánh nhiŠu lÀn v§i Peter Sellers, m¶t minh tinh Anh quÓc cÛng Çã tØ trÀn khoäng gÀn 10 næm nay, vì hai ngÜ©i có th‹ rÃt giÓng nhau nhÜ hai anh em trên phÜÖng diŒn trí thÙc, óc giàu tܪng tÜ®ng, tính khôi hài ngÀm ("The Pink Panther") và nhÃt là tính khiêm nhÜ©ng. Trong khi Peter, nhÜ m¶t David Niven hào hoa, thÜ©ng tåo cái cÜ©i dí dÕm qua s¿ ‘ph§t tÌnh ˆng-lê’ cûa mình, nhÜ trong "Being There" và "Dr. Strange love," Marcello luôn luôn hi‹u rõ s¿ khác biŒt gi»a th©i niên thi‰u và lúc trܪng thành, gi»a m¶ng mÖ và th¿c t‰, gi»a bi và hài kÎch cûa cu¶c Ç©i chúng ta, và Ç¥c biŒt nhÃt, chÙng minh cho ngÜ©i xem cái biên gi§i m© äo gi»a hai thÙ. M§i mùa hè qua, anh Çã chia sÈ v§i m¶t nhà báo Ý r¢ng anh luôn luôn ª trong m¶t trång thái trÈ con. Là m¶t diÍn viên, anh "chÖi trò cänh sát b¡t æn tr¶m" ÇŠu ÇŠu.

M¶t s¿ khiêm nhÜ©ng thÆt duyên dáng

Marcello luôn luôn là m¶t ngÜ©i bình dÎ, không bao gi© thay Ç°i, ho¥c ‘lên m¥t ta Çây,’ sau bao nhiêu thành công nghŒ thuÆt, th¡ng hai giäi ÇiŒn änh Cannes và nhiŠu giäi thܪng th‰ gi§i khác. Trong vài phim, có khi anh Çóng vai m¶t th¢ng hŠ may m¡n nhÜng rÃt hay Ç°i tánh, ho¥c m¶t kÈ trøy låc "ljch cÀn Ç©i." Ngoài Ç©i, anh t¿ cho mình là m¶t diÍn viên chuyên nghiŒp, luôn luôn chÎu khó Çi làm bÃt cÙ nÖi nào có viŒc, và lãnh paycheck, rÒi låi chuÄn bÎ cho vai trò s¡p t§i. Anh còn hay nói thêm r¢ng n‰u có th‹ ÇÜ®c, anh së Çóng phim cho t§i khi nào không th‹ l‰t Çi ÇÜ®c n»a. Và m‡i sáng thÙc dÆy, Mastroianni hæng hái Çi làm, không bao gi© có cái lo âu, nghi vÃn, suy tÜ qu¢n quåi "xuÓng tinh thÀn nhÜ các tài tº Hoa Kÿ."

ThÆt ra Marcello chuÄn bÎ cho các vai trò cûa anh rÃt kÏ. Theo l©i cûa Çåo diÍn Fellini ("La Dolce Vita") qua m¶t cu¶c phÕng vÃn v§i t© New York Times Magazine, Marcello chÌ Çóng khi anh Çã hi‹u sâu ÇÆm nhân vÆt và nh»ng l¡c léo, t‰ nhÎ, khúc khu›u rÃt Ç¥c biŒt kèm theo. Khi nhân vÆt Çó Çã thÃm sâu vào tâm hÒn Marcello, ngÜ©i diÍn viên Ça tài (vì "quá giän dÎ," nhÜ Sophia Loren thÜ©ng bày tÕ), chúng ta ÇÜ®c thܪng thÙc nh»ng khía cånh sâu s¡c và th¿c t‰ nhÃt cûa cu¶c Ç©i. "La Grande Bouffe," Çóng chung v§i Michel Piccoli và Andréa Farréol, cÛng nhÜ "Wifemistress" v§i ngôi sao bÓc lºa Laura Antonelli, là nh»ng ví dø Çi‹n hình.

ñ©i có l¡m vai, tuy chÌ... m¶t kh° !

Theo dõi Mastroianni trên 25 næm qua, tôi nhÜ ÇÜ®c chÙng ki‰n nh»ng phép màu nhiŒm: khi Marcello là m¶t ngÜ©i lo âu vŠ sinh lš và "kËt n° máy" trong "8 1/2", lúc là m¶t ông chÒng ho¥c nhân tình tr§ trêu tràn trŠ nh¿a sÓng cûa nàng Sophia Loren trong 13 phim; khi là m¶t chàng ÇÒng tính luy‰n ái e thËn trong "A Special Day"; lúc låi là m¶t nhà báo chua cay, miä mai và "sª khanh" trong "La Dolce Vita"; và cÛng có khi bi‰n thành m¶t ki‰n trúc sÜ tܪng nh§ låi nh»ng phút say Ç¡m kh© dåi cûa mình trong "Dark Eyes."

Trong m¶t nh»ng phim cuÓi cùng cûa anh, "I don’t want to talk about it," do n» Çåo diÍn Á-cæn-Çình Marie Luisa Bemberg quay, Marcello thû vai m¶t kÈ vô gia cÜ, bí mÆt và sa cÖ, l†t vào m¶t cái làng nhÕ. RÒi anh quy‰n rÛ ÇÜ®c tÃt cä m†i ngÜ©i b¢ng cách k‹ chuyŒn phiêu lÜu th‰ gi§i thÆt hào hÙng cûa mình. CuÓi cùng anh låi yêu phäi m¶t cô bé lùn 15 tu°i. Trong m¶t cänh rÃt dÎu dàng và cäm Ƕng cûa bu°i Çám cܧi ngoài tr©i, "chàng" Åm cô dâu lên cho ngang m¥t v§i mình, rÒi âu y‰m nhäy waltz v§i nàng. NhÜ m¶t cänh vua chúa Áo quÓc hân hoan nhäy múa v§i nhau trong "Công chúa Sissi," Mastroianni diÍn xuÃt v§i m¶t vÈ duyên dáng hi‰m có, nâng niu yêu thÜÖng, và hoàn toàn không l¶ ra m¶t v‰t "tình yêu bÓ thí" nào, khi‰n tôi phäi quä quy‰t r¢ng không m¶t tài tº thÙ hai nào trên Ç©i này có th‹ Çóng ÇÜ®c cänh Çó nhÜ vÆy.

Tuy nhiŠu lÀn ÇÜ®c xem nhÜ m¶t "sex symbol," Marcello luôn luôn kh£ng ÇÎnh Çó là m¶t cái nhìn rÃt sai låc vŠ con ngÜ©i cûa anh. Trä l©i m¶t câu phÕng vÃn trên Çài truyŠn hình MÏ trong thÆp niên 70, Marcello Çã nh¡c låi : "I am not a sex addict."

NgÜ©i tài tº Çào hoa này không nh»ng Çã ÇÜ®c yêu m‰n d» d¶i tåi quê hÜÖng Ý ñåi L®i cûa anh mà cä trên kh¡p th‰ gi§i. TØ tÓi thÙ Næm, khán thính giä và hàng træm ngàn ngÜ©i ngÜ«ng m¶ Çã ljn vòi nܧc Trevi ª Rome Ç‹ chào linh c»u cûa anh vào hôm thÙ Næm 19 tháng Chåp. Vòi nܧc này tØng là bÓi cänh cho m¶t "xen" bÃt hû, khêu g®i, "bÓc hÖi" nhÃt cûa Anita Ekberg và "La Dolce Vita" ("ñ©i êm ái," 1960), khi cô "Çào hai núi lºa" tóc vàng chÃm ljn vai tìm cách quy‰n rÛ anh nhà báo Çào hoa nhÜng chua cay này vào lòng nܧc mát trong m¶t Çêm hè oi ä. ñô trܪng thành phÓ La Mã Çã ra lŒnh t¡t các vòi nܧc bao quanh tÜ®ng Neptune gi»a Trevi Fountains này trong th©i gian tܪng niŒm Ç¥c biŒt, cùng cho phû hai tÃm väi Çen ÇÒ s¶ lên m¥t nܧc. Cùng lúc Çó, ti‰ng sáo ÇÖn Ƕc cûa m¶t nhåc sï tr°i lên v§i bän nhåc u buÒn cûa phim "81/2."

TØng ÇÜ®c ÇŠ cº cho ba giäi Oscar trong quá trình 3 thÆp niên tØ 60 ljn 80: "Divorce" Italian Style," (1961) "A Special Day" (1977) và "Dark Eyes"(1987), Marcello Mastroianni cÛng Çã phá k› løc Oscar cho nh»ng phim không nói ti‰ng Anh.

Hæng say hoåt Ƕng cho ljn phút cuÓi

Khán giä rÃt yêu thích Mastroianni vì ÇŠu bi‰t r¢ng h† có th‹ tin vào tài diÍn xuÃt cûa anh, cÛng nhÜ tin tܪng anh luôn luôn nói lên s¿ thÆt, dù Çó là m¶t s¿ thÆt cay Ç¡ng, Çôi khi phi lš cûa cu¶c Ç©i. NhÜ m¶t nhân vÆt quá quen thu¶c trong m†i gia Çình, Marcello Çã b¡t ÇÀu Çóng phim vào thÆp niên 40 ("Les Misérables," 1947), trª thành m¶t minh tinh n°i ti‰ng vào ÇÀu các thÆp niên 50 ("Three Girls From Rome," 1952) tåi Ý và 60 ("Yesterday, Today, and Tomorrow," 1963) trên th‰ gi§i. Ti‰p tøc hoåt Ƕng månh sau Çó, anh Çóng trong nh»ng tác phÄm phän änh tu°i già chín mùi cûa mình, nhÜng cÛng ÇÒng th©i phÖi bày ngay cä kinh nghiŒm Ç©i, s¿ khôn ngoan, tính r¶ng lÜ®ng và dí dÕm cûa anh, cho ljn lúc lià trÀn.

N‰u quä thÆt phim änh là m¶t nghŒ thuÆt ti‰t l¶ nhiŠu nhÃt vŠ cá tính cûa m‡i ngÜ©i, nhÜ n» sï Lillian Gish Çã tØng cho r¢ng "Óng kính không nh»ng phÖi bày nh»ng š tܪng riêng tÜ cûa mình, mà còn ti‰t l¶ nh»ng món Çi‹m tâm nào mình Çã dùng hÒi sáng nay," thì ti‰ng tæm cûa Mastroianni h£n là m¶t s¿ vinh danh hùng hÒn cho tÃm lòng trung th¿c và tính tình r¶ng rãi, óc tܪng tÜ®ng rÃt phong phú, và biŒt tài phi thÜ©ng cûa anh.

ñÎnh mŒnh phÛ phàng

TÓi hôm qua, tôi Çã ÇÜ®c hân hånh xem phim "Three Lives and Only One Death" do Marcello Çóng bÓn vai chính cûa 4 chuyŒn ng¡n, siêu th¿c nhÜng rÃt buÒn cÜ©i, khác nhau, nhÜng rÓt cu¶c nÓi vòng låi v§i nhau. Oái oæm thay, khi Çóng chung m¶t mÄu chuyŒn phim này v§i Chiara Mastroianni, cô con gái 24 tu°i duy nhÃt cûa mình (mË là Catherine Deneuve), Marcello làm sao ng© ÇÜ®c së là phim cuÓi, mà së låi ÇÜ®c trình chi‰u trên toàn quÓc Hoa Kÿ chÌ m¶t ngày trܧc khi anh mÃt?

Qua Óng kính cûa nhà Çåo diÍn Chí l®i (Chile) Raoul Ruiz, phim "Three Lives..." này cÛng Çã tiên Çoán phÀn nào cho "s¿ ra Çi bÃt thÀn" cûa m¶t ngÜ©i bình dÎ, hÒn nhiên, nhÜng sÓng m¶t cu¶c Ç©i thÆt l‡i låc, Ça dång Ça tài và quá tr» tình.

Tôi Çã bàng hoàng không ít. Quä thÆt, nhÜ væn hào ñÙc Schiller Çã tØng nhÆn xét, "Cây Çèn cûa nhân tài cháy nhanh hÖn cây Çèn cûa cu¶c Ç©i."

Và tôi Çã khóc m¶t "ngÜ©i bån."
"Bác DÜÖng thôi Çã thôi rÒi !
"Nܧc mây man mác ngÆm ngùi lòng ta."
(NguyÍn Khuy‰n)

Bài này xin riêng kính t¥ng MË, m¶t ngÜ©i Çã hܧng tôi ljn Marcello, Vittorio, Sophia, Brigitte, Jeanne, Gérard, Charles, Yves, Maurice, Alain, Jean-Paul, Jean-Pierre, Jean-Louis, Lino, Simone, Catherine, Juliette, Michèle, Mylène, Anouk, Boris, Humphrey, Henry, Spencer, Gary, Burt, Gene, James, Cary, Marlon, Gregory, William, Paul, Robert, Greta, Lana, Ava, Jane, Katherine, Bette, Ingrid, Marilyn, Gina, Sylvana, Rossana, Claudia, Deborah, Audrey, Alex, Omar, KiŠu Chinh, Lê Quÿnh, và vô sÓ "ÇÓi tÜ®ng màn båc" khác.

Enfin, pour 1997, une très Bonne et Heureuse Année, chère Maman!.

ñính chánh : Bài "Xem phim gì nhÌ, em ?" trong sÓ trܧc (#523, trang 81-84), Çã có hai sÖ sót nhÕ thoát qua ÇÜ®c nh»ng c¡p m¡t ki‹m soát mŒt mÕi cûa ‘các proof readers’ vào gi© phút chót, trܧc LÍ Giáng Sinh. Chúng tôi xin thành thÆt cáo l‡i cùng quš Ƕc giä, và xin "ÇiŠu chÌnh" låi nhÜ sau:

+ Tên cûa n» tài tº Wu Chin Lin ("Eat, Drink, Man, Woman" và "Beyond Hypothermia") phäi ÇÜ®c chuy‹n qua ViŒt ng» thành "Ngô Thanh Liên" thì m§i Çúng hÖn !

+ N» minh tinh cûa phim Ý "The Gardens of the Finzi-Continis" (1971) là Dominique Sanda, m¶t cô Çào... Pháp ! Nay Çã 48 tu°i và vØa chi‰m vô sÓ giäi thܪng kÎch nghŒ, Dominique cÛng Çã tØng n°i ti‰ng qua nhiŠu phim Pháp, và các phim "n¥ng kš" "Erste Liebe," ("First Love," 1970) v§i Maximillian Schell, "The Conformist" (1971) v§i Jean-Louis Trintignant, "The Inheritance" (1976) v§i Anthony Quinn, và "The Achille Lauro Affair" (1983) v§i Burt Lancaster.