HUY“N VIÊM
LTS: Tåi miŠn Nam trong th©i gian qua, ngÜ©i dân mê phim ñÜ©ng Minh Hoàng ÇÜ®c chi‰u trên truyŠn hình. Nhân Çây, có m¶t bài vi‰t trên báo Ki‰n ThÙc Ngày Nay vŠ chuyŒn tình n°i ti‰ng, chúng tôi xin trích låi Ç‹ quš vΠdžc và suy gÅm nhân lÍ Tình Nhân Valentine.

DÜÖng Quí Phi tên thÆt là DÜÖng Ng†c Hoàn, ngÜ©i Hoa Âm, cha làm Thøc Châu TÜ h¶. Nàng sinh ª ÇÃt Thøc, cha mË mÃt s§m, ª v§i chú là LÆp Khuê. ñ‰n tu°i dÆy thì, nàng ÇËp r¿c r«, ÇËp l¶ng lÅy, thÆt là khuynh quÓc khuynh thành, tuyŒt th‰ giai nhân:

"Xuân ch§m song ngoài hoa nª cä,
±ng hÒng e lŒ v§i ñông quân.
Häi ÇÜ©ng hoa ngû còn chÜa dÆy
Vì cä trong lòng chan chÙa xuân."
(J. Leiba - Cäm ÇŠ DÜÖng Quí Phi)

Næm Khai Nguyên thÙ 22 (734) dܧi triŠu ñÜ©ng Minh Hoàng (tÙc vua HuyŠn Tông) nàng ÇÜ®c tuy‹n vào làm vÜÖng phi cûa Th† VÜÖng Lš Måo, con trai cûa ñÜ©ng Minh Hoàng. Ch£ng may ngÜ©i ái phi cûa ñÜ©ng Minh Hoàng là VÛ HuŒ phi qua Ç©i, vua thÜÖng nh§ l¡m mà trong ba ngàn cung n» không ai có th‹ làm cho vua khuây khÕa ÇÜ®c n‡i buÒn.

Næm Khai Nguyên thÙ 28 (740), nghe ÇÒn Th† vÜÖng phi nhan s¡c khác thÜ©ng, ñÜ©ng Minh Hoàng bèn sai Cao L¿c Sï sang cung Th† vÜÖng, Çoåt nàng vŠ. Nàng ch£ng nh»ng tuyŒt ÇËp, tÜ chÃt thông tuŒ, låi còn bi‰t làm thÖ, giÕi âm nhåc và ca múa, nên nhanh chóng chi‰m ÇÜ®c lòng yêu cûa ÇÃng quân vÜÖng.

Næm Thiên Bäo thÙ 4, nàng ÇÜ®c phong làm n» Çåo sï (1), hiŒu là Thái Châu, sau låi ÇÜ®c phong làm Quí Phi. Nàng ÇÜ®c sûng ái nhÃt trong cung, vua yêu nàng hÖn h‰t thäy m†i vÆt quš trên Ç©i, nên thÜ©ng nói v§i quÀn thÀn r¢ng: "TrÅm ÇÜ®c Quí Phi nhÜ ÇÜ®c viên ng†c quí vÆy." ThÆt là:

"Ba nghìn cung n» bao ngÜ©i
Mà lòng yêu dÃu riêng nÖi m¶t nàng."
(TrÜ©ng hÆn ca - Båch CÜ DÎ)

VŠ sau, Lš ThÜÖng …n rÃt ghét hành vi loån luân cûa ñÜ©ng Minh Hoàng (cha cܧp v® cûa con), nên làm bài thÖ "Long Trì" Ç‹ châm bi‰m:

"Long Trì ban rÜ®u mª bình phong,
Ti‰ng trÓng vang lên, ti‰ng nhåc ngØng.
ñêm khuya kh¡c lÆu triŠn miên nhÕ,
Ti‰t Çã say vùi, Th† thÙc chong."(2)
(Bích Häi dÎch)

Nhan s¡c kiŠu mÎ cûa DÜÖng Quí Phi Çã làm tÓn bi‰t bao giÃy m¿c. Thi hào Lš Båch Çã làm ba bài "Thanh Bình ñiŒu" Ç‹ ca tøng nhan s¡c cûa nàng:

"Thoáng bóng mây hoa, nh§ bóng hÒng,
Gió xuân dìu d¥t, gi†t sÜÖng trong.
Ví chæng non Ng†c không nhìn thÃy
Dܧi nguyŒt Çài Dao thº ngóng trông.
(Bài 1 - Ngô TÃt TÓ dÎch)

Lš Båch có ng© Çâu bài "Thanh Bình ñiŒu" låi gây h†a cho mình. Nguyên Cao L¿c Sï không Üa Lš Båch (vì có lÀn bÎ Lš Båch b¡t tháo giày trܧc m¥t vua) nên tìm cách báo thù. Nhân trong bài II có câu "Khä liên Phi Y‰n › tân trang" (PhÃn son Phi Y‰n cÛng xin nhÜ©ng), Cao L¿c Sï bèn xuyên tåc, nói v§i DÜÖng Quí phi r¢ng Lš Båch có š khinh nàng khi ví nàng v§i TriŒu Phi Y‰n, ái phi cûa vua Thành ñ‰ nhà Tây Hán, Çã tØng tÜ thông v§i Xích PhÜ®ng. M¶t lÀn vua vào cung Chiêu DÜÖng b¡t ÇÜ®c Xích PhÜ®ng Çang trÓn trong tû áo, bèn Çem gi‰t ngay trܧc m¥t TriŒu Phi Y‰n. BÃy gi© DÜÖng Quí phi Çang dan díu v§i An L¶c SÖn nên ch¶t då bèn tâu v§i ñÜ©ng Minh Hoàng r¢ng Lš Båch kiêu ngåo, không chÎu gi» lÍ cûa kÈ nhân thÀn nên vua lånh nhåt v§i Båch, th‰ là Båch phäi ra Çi.

Trong bài "TrÜ©ng HÆn Ca", thi hào Båch CÜ DÎ cÛng Çã ca tøng nhan s¡c cûa DÜÖng Quí Phi:

"M¶t cÜ©i træm vÈ thiên nhiên,
Sáu cung nhan s¡c thua h©n phÃn son."

Lúc m§i vào cung, DÜÖng Quí Phi hay ghen, khi‰n ñÜ©ng Minh Hoàng n°i giÆn Çem giam nàng m¶t nÖi. NhÜng rÒi nhà vua nh§ quá, sai Cao L¿c Sï ljn thæm. DÜÖng Quí phi c¡t tóc gªi dâng vua. Vua trông thÃy tóc thÜÖng quá, låi v©i nàng vào cung (Hoài Thanh - Thi Nhân VN). ñoàn Phú TÙ Çã vi‰t chuyŒn này nhÜ sau:

"Tóc mây m¶t món, chi‰c dao vàng,
Nghìn trùng e lŒ phøng quân vÜÖng.
Træm næm tình cÛ lìa không hÆn,
Thà nép mày hoa thi‰p phø chàng."
(Màu Th©i Gian)

Næm Thiên Bäo thÙ mÜ©i, gi»a Çêm thÃt tÎch (mÒng 7 tháng 7 âm lÎch) vua cùng Quí Phi ngÒi hóng mát ª ÇiŒn TrÜ©ng Sinh, vua nh¡c chuyŒn NgÜu Lang ChÙc N» m‡i næm chÌ ÇÜ®c g¥p nhau có m¶t lÀn sao b¢ng ta luôn gÀn gÛi bên nhau thì Quí Phi buÒn rÀu nói:

- Chúng ta tø h†p chÌ có chØng thôi, không nhÜ hai sao trên tr©i cùng nhau mãi mãi.

Vua cäm Ƕng nói: Hai ta ái ân tình n¥ng, n« nào xa nhau. VÆy hãy thŠ r¢ng: "Ki‰p Ãy ki‰p khác nguyŒn làm v® chÒng (Th‰ th‰ sinh sinh nguyŒn vi phu phø)." ThŠ xong hai ngÜ©i cùng vui vÈ.

Say Ç¡m DÜÖng Quí Phi, ñÜ©ng Minh Hoàng chiŠu chu¶ng nàng rÃt m¿c. Næm 747 nhà vua sai xây d¿ng, sºa ch»a Ôn TuyŠn cung vÓn là suÓi nܧc nóng ª Ly SÖn (tÌnh Thi‹m Tây) và Ç°i tên là Hoa Thanh cung. M‡i næm, c٠ljn mùa Çông, ñÜ©ng Minh Hoàng låi Çem ái phi cûa mình ljn nghÌ ª Çây và nhà vua lÃy làm vui thú khi thÃy nàng thích t¡m ª suÓi nܧc nóng này.

"Ao Hoa Thanh g¥p chiŠu xuân lånh,
Rºa ng†c ngà t¡m cänh ôn tuyŠn.
Con hÀu nâng Ç« khôn lên,
ƒy là bu°i ÇÜ®c Ön trên yêu dùng."
(TrÜ©ng HÆn Ca - Båch CÜ DÎ)

Bi‰t DÜÖng Quí Phi rÃt thích æn trái väi (lŒ chi) mà väi ª miŠn B¡c không ngon b¢ng väi miŠn Nam, nên c٠ljn mùa väi là ñÜ©ng Minh Hoàng sai quân vào lÃy. Ÿ HuŒ Châu, cách thÎ trÃn Quäng ñông khoäng 100 cây sÓ, có thÙ väi ngon mà Quí Phi rÃt thích t§i n‡i mong ngóng tØng ngày, rÒi khi thÃy bøi bay theo chân chàng kœ sï thì phi tº mÌm cÜ©i khoan khoái, lúc Çó ai cÛng bi‰t là väi Çã vŠ:

"NhÃt kœ, hÒng trÀn phi tº ti‰u,
Vô nhân tri thÎ lŒ chi lai."
(ñ‡ Møc)

ViŒc Çi lÃy väi vŠ Ç‹ làm vui lòng mÏ nhân Çã khi‰n bi‰t bao ngÜ©i ch‰t vì ngã hang, sa hÓ và phäi vÃt vä chåy suÓt Çêm ngày bÃt k‹ th©i ti‰t nên Tô ñông Pha (1037-1101) Ç©i TÓng Çã làm bài thÖ "LŒ Chi thán" (L©i than vŠ quä väi) Ç‹ trách ñÜ©ng Minh Hoàng:

"MÜ©i d¥m m¶t tråi chåy tung bøi,
Næm d¥m m¶t chòi lính giøc v¶i.
Ngã hang, sa hÓ ch‰t chÒng nhau
ñ‹ cho väi quí ÇÜ®c mang t§i.
...NgÜ©i ÇËp trong cung m¶t ti‰ng cÜ©i,
Nghìn næm máu bøi còn tung mãi.
(Hoàng Tåo dÎch)

Anh cûa DÜÖng Quí phi là DÜÖng QuÓc Trung ÇÜ®c phong làm tܧng, bà con h† hàng cûa nàng nhiŠu ngÜ©i ÇÜ®c c¡t ÇÃt phong quan, ân sûng không bút nào tä xi‰t, ljn n‡i ngÜ©i dân Trung Hoa th©i Ãy thích sinh con gái hÖn con trai làm Çäo l¶n cä phong tøc cÛ:

Khi‰n nên n‡i thói thÜ©ng cha mË
Tr†ng gái hÖn, ch£ng k‹ sinh trai.
(TrÜ©ng HÆn ca - Båch CÜ DÎ)

BÃy gi© ñÜ©ng Minh Hoàng Çã l§n tu°i, låi say Ç¡m DÜÖng Quí phi nên giao h‰t viŒc triŠu chính cho Lš Lâm Phû, nhà vua ít ra thÎ triŠu. NhÜng tình yêu và s¿ chiŠu chu¶ng cûa vua vÅn không làm cho nàng thÕa mãn, bèn tìm cách dan díu v§i An L¶c SÖn. L¶c SÖn nguyên là ngÜ©i HÒ, ÇÜ®c ñÜ©ng Minh Hoàng tin yêu tr†ng døng, cho gi» chÙc Ti‰t ñ¶ SÙ ba trÃn Bình LÜ, Phåm DÜÖng và Hà ñông, trong tay có 20 vån binh, th‰ l¿c rÃt månh.

DÜÖng Quí Phi xin ñÜ©ng Minh Hoàng cho nàng nhÆn An L¶c SÖn làm con nuôi (dù tu°i mË và con sušt soát nhau), An L¶c SÖn nhân ÇÃy ra vào cung cÃm rÃt t¿ do, tha hÒ tÜ thông v§i DÜÖng Quí Phi.

Næm 755, An L¶c SÖn khªi loån, kéo quân vŠ Nam chi‰m Hà B¡c, Hà Nam, hãm thành Låc DÜÖng, t¿ xÜng là Yên ñ‰ rÒi kéo quân vào TrÜ©ng An, thŠ quy‰t chi‰m cho kÿ ÇÜ®c DÜÖng Quí Phi, nhÜng ñÜ©ng Minh Hoàng Çã Çem nàng chåy vào ÇÃt Thøc. ñ‰n Mã Ngôi (3) ba quân n°i giÆn, không chÎu Çi ti‰p, bàn nhau gi‰t b†n DÜÖng QuÓc Trung rÒi ép vua th¡t c° DÜÖng Quí Phi vì cho r¢ng chính anh em nàng là nguyên nhân cûa mÓi loån này. Vua nghe nói, røng r©i tay chân, ra næn nÌ ba quân. Quân sï tung hô vån tu‰ nhÜng cÙ ÇÙng im, không chÎu Çi ti‰p. Cao L¿c Sï phäi h‰t sÙc khuyên vua dËp bÕ tình riêng Ç‹ chiŠu lòng ba quân, b¢ng không gi¥c Çu°i ljn Çây thì không lÃy gì ÇÎch n°i. Vua Çành chÎu, chÌ ÇÙng yên mà khóc. Cao L¿c Sï ÇÜa Quí phi vào m¶t ngôi chùa, ch© cho nàng lÍ xong m§i sai quân th¡t c° ch‰t ngay trܧc PhÆt Çài. BÃy gi© nàng m§i ngoài ba mÜÖi tu°i.

DÜÖng Quí Phi tuy có t¶i Çã làm nghiêng ngºa nhà ñÜ©ng nhÜng tài s¡c cûa nàng và cái ch‰t trÈ cûa giai nhân cÛng làm cho ngÜ©i ÇÜÖng th©i và Ç©i sau thÜÖng ti‰c. Thi hào ñ‡ Phû (712-770), ngÜ©i sÓng cùng th©i v§i DÜÖng Quí Phi Çã vi‰t bài thÖ "Ai Giang ñÀu" (ThÜÖng ÇÀu sông) Ç‹ tÕ lòng ti‰c thÜÖng nàng:

ñ©i nhan s¡c nay Çà oan thác,
Máu Çào rÖi, hÒn låc vŠ Çâu?
Sông VÎ th£m, núi GÜÖm sâu,
ñÜ©ng kia ngã Ãy, dÍ hÀu thông tin.
(Ngô TÃt TÓ dÎch)

Sách "ñ‡ thi kính thuyên" chép r¢ng: "Khi An L¶c SÖn chi‰m thành TrÜ©ng An, Minh Hoàng phäi chåy vào Thøc, DÜÖng Quí phi phäi th¡t c° ª tråm mã Ngôi, ñ‡ Phû trÓn Çi không kÎp, bÎ nghën trong Çám quân gi¥c. Nhân lúc Çi qua Khúc giang là ch‡ Minh Hoàng và Quí Phi hay ra chÖi, trông thÃy quang cänh hiu quånh, ông có š cäm Ƕng, thÜÖng vua và nàng m§i làm bài thÖ này."

Lš ThÜÖng …n (813-853) cÛng sÓng dܧi Ç©i ñÜ©ng, nhÜng sau ñÜ©ng Minh Hoàng và DÜÖng Quí phi hÖn nºa th‰ k›, làm bài thÖ "Mã Ngôi" thÜÖng ti‰c DÜÖng Quí Phi nhÜng låi chê ñÜ©ng Minh Hoàng có ngÜ©i ÇËp mà không bäo vŒ n°i:

Bu°i Ãy sáu quân ÇŠu bu¶c ng¿a,
BÃy gi© ThÃt tÎch c®t Khiên NgÜu.
BÓn mÜÖi næm lÈ làm thiên tº
Mà kém chàng LÜ có Måc SÀu (4).
(TrÀn Tr†ng San dÎch)

Ôn ñình Quân (813-870) sÓng cùng th©i v§i Lš ThÜÖng …n làm bài thÖ "Quá Mã Ngôi dÎch" (Qua tråm Mã Ngôi) thÜÖng ti‰c DÜÖng Quí Phi ch‰t thäm m¶t mình. Chi‰n tranh qua rÒi, xe vua vÅn trª vŠ ÇiŒn TrÜ©ng Låc, ti‰ng chuông s§m ª lÀu Cänh DÜÖng vÅn ngâm nga, nhÜng vua và Quí Phi không th‹ nào còn g¥p nhau trong cung Cam TuyŠn ÇÜ®c n»a. Trong cung m†i viŒc nhÜ xÜa, chÌ thi‰u có m¶t ngÜ©i!

Xe ng¿ hÜÖng vŠ TrÜ©ng Låc ÇiŒn,
Ti‰ng chuông s§m xuÓng Cänh DÜÖng lÀu.
Cam TuyŠn ch£ng g¥p nhau lÀn n»a,
Ai nói Væn thành là CÓ hÀu? (5)
(TrÀn Tr†ng San dÎch)

Sang ljn Ç©i TÓng, Lš CÃu (1009-1959) vi‰t bài "ñ¶c TrÜ©ng HÆn TØ" (ñ†c bài TrÜ©ng hÆn) tÕ š trách ñÜ©ng Minh Hoàng. Trong bài "TrÜ©ng HÆn ca" cûa Båch CÜ DÎ có Çoån tÕ n‡i Çau xót cûa ñÜ©ng Minh Hoàng sau khi DÜÖng Quí phi ch‰t, trong lúc Çó quân sï có nhiŠu ngÜ©i ch‰t vì chi‰n trÆn mà lòng vua ch£ng chút xót thÜÖng:

ñêm mÜa vào Thøc t¿a lên tr©i,
Chuông r¶n ràng xui håt lŒ rÖi.
Thuª Ãy trong quân bao kÈ ch‰t
Lòng vua sao ch£ng chút thÜÖng ai?
(Hoàng Tåo dÎch)

Ÿ ViŒt Nam, nhà thÖ Ngô Thì Sï (1726-178) sÓng dܧi th©i Lê TrÎnh Çã vi‰t trong "Anh Ngôn thi tÆp" bài thÖ "Minh Hoàng Ùc Quí phi" (Minh Hoàng nh§ Quí Phi) chÙa chan tình cäm và mênh mang n‡i buÒn thÜÖng luy‰n ti‰c:

Thái DÎch (6) træng xÜa tròn låi khuy‰t,
Mã ngôi gió cÛ vÅn Çi vŠ.
Nh§ nhau mÜ®n giÃc TrÀm HÜÖng m¶ng (7),
Nh»ng tܪng tiêu phòng vÅn Quí phi.
Gió gió mÜa mÜa hoa ThÜ®ng uy‹n,
Mã Ngôi hÜÖng thäo nh»ng âu sÀu.
Khúc Nghê thÜ©ng Çó, ngÜ©i Çâu v¡ng?
Ân ái may tØng Çã có nhau.
(Bæng Thanh dÎch)

ChuyŒn cÛ Çã hÖn nghìn næm, nhÜng m‡i khi nh¡c ljn vÅn còn làm cho ngÜ©i Ç©i sau thÜÖng cäm.

Ghi chú:

(1) Theo cuÓn "ñi‹n c°" cûa Phan Th‰ Roanh (Nxb Nam SÖn, Hà N¶i 1954).

(2) Trong b»a tiŒc ª dinh Long Trì do ñÜ©ng Minh Hoàng khoän Çãi các hoàng thân, Th† vÜÖng Lš Måo g¥p låi v® cÛ (DÜÖng Ng†c Hoàn) bây gi© Çã trª thành k‰ mÅu (DÜÖng Quí phi). Ti‰t vÜÖng là em con chú cûa Th† vÜÖng. Vì Ti‰t vÜÖng không có ÇiŠu gì day dÙt nên tan tiŒc là ngû say, còn Th† vÜÖng mÃt v®, Çau ǧn tûi nhøc nên suÓt Çêm không ngû ÇÜ®c (Bích Häi).

(3) Mã Ngôi: ª phía tây huyŒn HÜng Bình, tÌnh Thi‹m Tây.

(4) Måc SÀu: nàng mÏ n» ª Låc DÜÖng, 15 tu°i vŠ làm v® nhà h† LÜ, 16 tu°i sinh con trai Ç¥t tên là A HÀu. V® chÒng sÓng rÃt hånh phúc. Vua Minh Hoàng còn kém chàng h† LÜ.

(5) Câu này có š nói vŠ viŒc tܧng TrÀn HuyŠn LÍ bÎ vua ñÜ©ng Túc Tông cho vŠ nghÌ hÜu khi ñÜ©ng Minh Hoàng phäi d©i tØ cung HÜng Khánh vào ª trong Tây n¶i (næm 760) (Chú thích cûa TrÀn Tr†ng San).

(6) Thái DÎch: m¶t cái hÒ trong cung vua.

(7) ñình TrÀm HÜÖng là nÖi vua và Quí phi xem hoa nª.