[ 618 ]
[ VIET Magazine ]

[ Advertisement ]
[ VPS Fonts ]
[ Links ]
[ About Us ]
[ Subscription ]
[ E-Mail ]
GI�I NOBEL Y HC 1997

NGUY�N V�N L�U
Ng�y 6-10-1997, H�i ��ng gi�i Nobel �� c�ng b�: Gi�i Nebel n�m nay �ܮc trao t�ng cho m�t nh� sinh v�t h�c ngܩi M�, b�c s� Stanley B. Prusiner cho c�ng tr�nh nghi�n c�u v� PRION, nh�ng m�nh prot�in c� li�n quan ljn b�nh suy n�o b�. H�i ��ng �� ch�n gi�o s� Prusiner v� �ng �� "th�nh t�u trong vi�c kh�m ph� ti�n phong m�t lo�i t�c nh�n ho�n to�n m�i m� g�y ra b�nh t�t �� l�m s�ng t� nh�ng nguy�n t�c c� b�n v� c�ch th�c ho�t Ƕng c�a ch�ng." H�i ��ng c�n ghi th�m:" Kh�m ph� c�a Prusiner cung c�p nh�ng ki�n th�c qu�n tri�t c� th� s� d�ng l�m n�n t�ng cho s� hi�u bi�t nh�ng c� c�u sinh h�c nguy�nn nnh�n g�y c�c b�nh li�n quan ljn c�c b�nh ho�i n�o, ch�ng h�n nh� b�nh qu�n (Alzheimer�s disease) v� thi�t l�p m�t n�n t�ng cho s� ph�t tri�n dܮc ph�m c�ng nh�ng ph��ng th�c tr� li�u m�i."

C�NG TR�NH Y HC C�A STANLEY B. PRUSINER
Nh� b�c h�c 55 tu�i n�y b�t ��u c�ng cu�c nghi�n c�u v� PRIONS t� n�m 1972 sau khi m�t ph� n� 60 tu�i, b�nh nh�n c�a �ng, kh�ng tho�t �ܮc lܫi h�i c�a t� th�n v� b�nh Creutzfeldt-Jakob, m�t lo�i b�nh m�t tr� m� c�c nh� khoa h�c ngh� l� do t� m�t t�c nh�n g�y nhi�m. B�nh n�y c�ng gi�ng nh� b�nh "c� ng�a" (scrapie) � c�u, c� th� truy�n cho ��i tܮng kh�c khi c�c nh� th� nghi�m tr�ch nh�ng ph�n n�o b� h� h�ng l�y t� c�c th� v�t mang b�nh, nh�ng t�c nh�n g�y nhi�m h�nh nh� kh�ng mang theo DNA hay RNA, ph�n di truy�n t�m th�y trong c�c lo�i t�c nh�n b�nh kh�c, ch�ng h�n nh� vi tr�ng v� vi khu�n.

Sau 10 n�m nghi�n c�u, Prusiner v� c�c ��ng s�, b�ng c�ch quan s�t m�t ph�n n�o b� c�a chu�t ��ng mang b�nh, �� c� th� ch�ng minh r�ng m�t pr�t�in duy nh�t l� t�c nh�n l�y nhi�m �� t�o ra b�nh. �ng ǥt t�n cho pr�t�in �y l� prion (džc l� pri-on). N�m 1984, Prusiner v� c�c c�ng s� �� t�m ra m�t gien prion trong nh�ng t� b�o c�a c�c Ƕng v�t �ang th� nghi�m, k� c� con ngܩi. C�c nh� nghi�n c�u c�ng g�i � r�ng c� hai d�ng pr�t�in prion, m�t lo�i b�n nh�nh h�nh xo�n thܩng th�y trong c�c t� b�o Ƕng v�t, nh�t l� tr�n b� m�t c�a t� b�o n�o. �� l� d�ng prion hi�n l�nh, b�nh thܩng. Khi hai nh�nh c�a prion n�y du�i th�ng ra th� n� tr� th�nh nguy hi�m, c� th� li�n quan ljn nh�ng b�nh ho�i n�o, k� c� b�nh "c� ng�a" � c�u, b�nh "b� �i�n" (mad cow), nh�ng b�nh n�o b� nguy hi�m � ngܩi, ch�ng h�n nh� b�nh "kuru" m� d�n trong b� l�c Fore c�n man r� � T�n Ghi N� m�c ph�i, sau khi �n n�o c�a b� con h� v� b�nh Creutzfieldt-Jakob do ti�u th� th�t b� nhi�m tr�ng.

Khi m�c ph�i h�i ch�ng v� n�o b� hi�m th�y n�y, n�o b�nh nh�n d�n d� b� l� ch� nh�ng l� th�ng nh�, tr� th�nh x�p nh� b�t bi�n, lu�n g�y n�n t� vong. Nh�ng nghi�n c�u tܩng t�n h�n �� gi�p Prusiner �i ljn k�t lu�n r�ng nh�ng d�ng b�t thܩng c�a pr�t�in prion c� th� do di truy�n v� n� c� th� c� nh�ng ǥc t�nh g�y nhi�m. Nh�ng b�nh do prion g�y ra c� th� c� m�t th�i k� � b�nh l�u d�i - t� m�t n�m ljn mܩi n�m - v� c�c nh� b�c h�c ngh� r�ng ch�nh trong th�i gian n�y nh�ng d�ng pr�t�in prion b�t thܩng �� l�m cho nh�ng d�ng pr�t�in prion b�nh thܩng �n ��nh � k� b�n bi�n h�a theo ch�ng, g�y ra b�nh t�t.

N�m 1992, c�c nh� nghi�n c�u nh�n th�y chu�t nh�t thi�u gien prion th� kh�ng b� l�y nhi�m khi ti�p nh�n protein prion. Nh�ng m�t khi gien �ܮc ��a v�o cho m�y con chu�t n�y, ch�ng tr� th�nh d� l�y nhi�m - ch�ng t� �ܮc vai tr� sinh t� c�a nh�ng prion trong vi�c khai tri�n c�a nh�ng b�nh v� n�o b�. Nh�ng ��ng th�i h� c�ng nh�n th�y r�ng nh�ng con chu�t thi�u gien prion v�n � trong t�nh tr�ng m�nh kh�e m� kh�ng c�n s� c� m�t c�a nh�ng d�ng prion b�nh thܩng. Cho ljn nay vai tr� h�ng ng�y c�a nh�ng prion b�nh thܩng trong n�o b� v�n c�n l� �i�u b� �n.

Nh�ng c�n b�nh do prion g�y ra thܩng �ܮc loan tin nhi�u trong hai n�m qua khi � �u ch�u b�nh "b� �i�n" b�t ph�t, l�m �i�n ��u c�c nh� ch�n nu�i v� ch�nh ph� Anh v� gi�i ti�u th� th�t b� tr�n to�n th� gi�i h�t ho�ng ng�ng ti�p nh�n th�t b� s�n xu�t t� Anh Qu�c, ǥt v�n NJ r� so�t l�i th�c ph�m ch�n nu�i, quy tr�nh s�n xu�t th�t v� nh�ng s�n ph�m c� th�t. (B�nh "b� �i�n" l� b�nh r�i lo�n th�n kinh � tr�u b� do nhi�m tr�ng v� m�t t�c nh�n l�.

Trong th�i gian t� th�ng 11 n�m 1986 ljn th�ng 12 n�m 1995, ܧc lܮng kho�ng h�n 155 ng�n con b� trong 33 ng�n b�y b� �ܮc ch�n �o�n � Anh Qu�c v� d�ch "b� �i�n" l�n cao �i�m v�o th�ng 1.1993 khi m�i tu�n x�y ra 1 ng�n trܩng h�p mang b�nh. B�nh c� th� l�y lan khi tr�u b� �n nh�ng th�c ph�m l�m t� nh�ng ph�n c�n l�i b� nhi�m tr�ng c�a ch�ng sau khi l�y th�t). Theo m�t s� chuy�n vi�n, �i�u t�i nguy l� prion g�y ra b�nh "b� �i�n" c� th� ��a ljn m�t d�ng prion m�i, g�y ra b�nh Creutzfeldt-Jakob cho con ngܩi. Tuy ch� m�i kh�m ph� v� x�c nh�n 21 trܩng h�p nh�ng ngܩi tr� tu�i � Anh v� Ph�p m�c b�nh do prion g�y ra v� �n ph�i th�t b� nhi�m tr�ng, m�t s� trܩng h�p kh�c c�ng �ang �ܮc ti�p t�c ghi nh�n tuy kh�ng nhi�u nh�ng kh�ng ai bi�t ch�c l� b�nh �y �� l�n ljn cao �i�m hay ch� m�i kh�i ph�t. Do ��, c�ng tr�nh c�a Prusiner s� gi�p �ch r�t nhi�u cho vi�c khai tri�n ph��ng ph�p tr� b�nh. H�n n�a, c�c nh� nghi�n c�u v� prion c�ng hy v�ng r�ng nh�ng kh�m ph� tuy ch�a ��y �� c� th� gi�p hi�u bi�t v� m�t s� b�nh kh�c quen thu�c v� n�o b� nh� b�nh qu�n (Alzheimer� s), b�nh run gi�t (Parkinson� s) v.v...

V�I GI�NG TI�U S�
Gi�o s� Stanley Prusiner sinh t�i Des Moines, Iowa, n�m nay 55 tu�i. �ng t�t nghi�p b�c s� y khoa n�m 1968 t�i ��i H�c Pennsylvania, ph�c v� n�i tr� v� c� ng� t�i ��i H�c San Francisco, California. �ng l� gi�o s� khoa th�n kinh c�a UCSF t� n�m 1984, gi�o s� khoa vi khu�n t�i Berkeley v� gi�o s� khoa sinh ho� t�i UCSF t� n�m 1988. �ng theo �u�i c�ng cu�c nghi�n c�u chuy�n bi�t c�a m�nh t� n�m 1972. Khi hay tin �ܮc gi�i thܪng, �ng �ang tham d� m�t cu�c h�p � t�i Bethesda do C� Quan �i�u H�nh L��ng Th�c v� Dܮc Ph�m Hoa K� t� ch�c b�n v� nh�ng b�nh do prion g�y ra.

NH�NG � KI�N QUANH � T�I NGHI�N C�U V� GI�I THПNG
T� trܧc ljn nay, c�c khoa h�c gia ch� hi�u r�ng t�c nh�n c�a b�nh t�t ch� c� th� l� nh�ng nguy�n sinh v�t (protozoans) l� nh�ng sinh v�t ��n b�o gi�ng nh� nh�ng ��n b�o �� t�o ra nh�ng sinh d�ng ph�c t�p. Ch�ng mang nh�ng y�u t� di truy�n trong m��t c�i t�i g�i l� nh�n. Ch�ng sao ch�p b�ng c�ch ph�n ��i v� m�i n�a t�o th�nh m�t sinh th� m�i. M�t t�c nh�n kh�c m� ch�ng ta thܩng nghe n�i ljn l� vi tr�ng (bacteria), gi�ng nh� nh�ng nguy�n sinh v�t nh�ng ��n gi�n h�n v�i y�u t� di truy�n tr�i n�i t� do trong t� b�o h�n l� n�m g�n trong nh�n nh�ng ch�ng c�ng sinh s�i b�ng c�ch t� ph�n. Sau h�t l� c�c vi khu�n (viruses) g�m y�u t� di truy�n b� v� protein bao quanh. Ch�ng sao ch�p sinh s�i b�ng c�ch b�m v�o nh�ng t� b�o s�ng, ti�t nh�ng y�u t� di truy�n v� bu�c nh�ng t� b�o ph�i s�n sinh ra nh�ng vi khu�n m�i. C�ng tr�nh nghi�n c�u c�a Stanley �� g�y ra nhi�u tranh lu�n v� ho�i nghi trong gi�i chuy�n m�n v� �t ai tin r�ng t�c nh�n g�y b�nh ho�i th�n kinh n�o l� m�t prot�in ch� kh�ng ph�i l� m�t vi khu�n t�c Ƕng ch�m. T�c nh�n n�y l�i kh�ng mang y�u t� di truy�n v� khi � trong t�nh tr�ng b�nh thܩng th� v� h�i nh�ng khi bi�n h�a, ch�ng tr� th�nh l�y nhi�m v� sinh s�i n�y n� b�ng c�ch bu�c nh�ng protein l�n c�n c�ng bi�n ho� theo ch�ng. Vi�c thuy�t ph�c cho m�i ngܩi tin tܪng v�o l� thuy�t m�i m� v� c� ph�n k� qu�c n�y r� r�ng ��i h�i nhi�u can ��m v� ph�n c� nh�n c�ng nh� v� ph�n khoa h�c.

M�t v�n NJ kh�c l� v�n NJ trao t�ng gi�i thܪng cho ch� m�t m�nh b�c s� Stanley Prusiner. Ch�ng h�n c�c khoa h�c gia � Th�y S� �� b�y t� s� ng�c nhi�n khi nghe c�ng b� c�a H�i ��ng Gi�i Nobel v� ch�nh h� c�ng �ang c� nh�ng nghi�n c�u v� kh�m ph� t��ng t�. M�t nghi�n c�u gia � B�nh Vi�n ��i H�c �ܩng Zurich, �ng Adriano Aguzzi n�i r�ng ��ng nghi�p c�a �ng l� Charles Weissmann, m�t khoa h�c gia � Vi�n Sinh H�c ��i H�c �ܩng Zurich c�ng �� c�ng �ng t�ng b� ra 6 n�m Nj nghi�n c�u v� c� nh�ng kh�m ph� h� tr� cho thuy�t c�a Prusiner. �ng Aguzzi c�ng cho hay trong m�t cu�c ph�ng v�n b�ng �i�n tho�i, ch�nh �ng Prusiner c�ng nh�n th�y �i�u "b�t c�ng" �y. Ph�i ch�ng v� �ng Prusiner �� nh�m l� c�u ch�ng t�n ǥt cho t�c nh�n m� �ng �� kh�m ph�?

M�t nh� khoa h�c kh�c ngܩi Th�y S� c�ng t� ra th�t v�ng khi hay tin H�i ��ng �� b� qu�n c�ng tr�nh c�a Weissman. Nh�ng ch�nh Weissman th� cho hay �ng Prusiner ho�n to�n x�ng ��ng nh�n l�nh gi�i thܪng.

C�ng c� s� th�c m�c khi m�t v�i khoa h�c gia nh�n th�y r�ng trong thuy�t c�a Prusiner c�n nhi�u v�n NJ ch�a gi�i quy�t v� khi �em so s�nh v�i gi�i thܪng n�m 1996, c�c c�ng tr�nh c�a khoa h�c gia �o�t gi�i trܧc ��y �� xu�t hi�n trong c�c s�ch gi�o khoa v� khoa mi�n nhi�m h�c su�t 20 n�m trong khi c�ng tr�nh c�a Prusiner th� ch�a �ܮc nhi�u ngܩi bi�t ljn. V� Ƕng c� th�c ��y H�i ��ng quy�t ��nh c�ng c� th� l� do bi�n c� "b� �i�n" x�y ra t�i Anh Qu�c v� t�m m�c quan tr�ng c�a n� trong cu�c s�ng c�a con ngܩi.

��i v�i b�c s� Prusiner, c� nhi�n �ng v� c�ng hoan h� v� theo �ng, khi ch�n �ng, H�i ��ng �� h� tr� t�ch c�c cho l� thuy�t m�i m� c�a �ng, m�t l� thuy�t m� l�u nay nhi�u khoa h�c gia kh�ng m�y tin tܪng khi ti�p nh�n. �ng c�ng � th�c �ܮc s� ho�i nghi c�a c�c khoa h�c gia kh�c nh�ng ��ng th�i c�ng tin r�ng khoa h�c l� m�t ti�n tr�nh.

M�i quan t�m ti�p theo hi�n nay c�a b�c s� Prusiner l� ti�n h�nh vi�c b�o ch� thu�c tr� b�nh Creutzfeldt-Jakob. �ng n�i: "�i�u m� ch�ng t�i mu�n l�m l� khai tri�n ph��ng c�ch ch�a tr� h�u hi�u cho nh�ng b�nh n�y." V� s� ti�n thܪng, khi �ܮc h�i �ng s� l�m g� v�i m�t tri�u �� la t� gi�i Nobel, �ng �� vui v� n�i ��a, li�n tܪng nh�ng v�n NJ li�n quan ljn S� Thu� �ܮc b�n c�i � Qu�c H�i Hoa K� m�i ��y: "T�i s� d�ng ti�n �y Nj tr� thu�!" R�i �ng n�i nh�:"��y ch�c l� qu�c gia duy nh�t tr�n th� gi�i ��nh thu� ti�n thܪng."


[Back to Top]