[ 618 ]
[ VIET Magazine ]

[ Advertisement ]
[ VPS Fonts ]
[ Links ]
[ About Us ]
[ Subscription ]
[ E-Mail ]
TH�P B� NHA TRANG

NGUY�N B�O TNG

"Ng�y mai ��y Xu�n v� tr�n Thi�n Qu�c
Non nܧc Ch�m vang d�y ti�ng hoan ca"
(Ch� Lan Vi�n - �i�u T�n)

T h�p B� �ܮc x�y tr�n m�t ng�n ��i ph�a t�y b�c th�nh ph� Nha Trang, c�ch th� x� 2 kilom�t s�t qu�c l� 1 ng�y x�a l� NJn th� c�a ngܩi Ch�m, n�i th�nh k�nh t�n nghi�m m� d�n Ch�m trong v�ng Ph� Kh�nh ph�i quy t� v� ��ng �� trong nh�ng ng�y l� ng�y nay l� n�i s�ng b�i, lu�n lu�n ph�ng ph�t m�t v� huy�n b� linh thi�ng, thi�n nam t�n n� (kh�ng ph�n bi�t ngܩi Vi�t hay ngܩi Ch�m) c�c n�i trong ng�y r�m v� m�ng m�t, tu�n ljn h�nh h��ng, mang theo l� v�t ��n nhang Nj c�ng v�i Thi�n Y Th�nh M�u c�ng g�i l� "��c b� Thi�n Y A Na."

Th�p B� g�m 4 Th�p kh�c nhau v� x�y d�ng t�i Th� k� VII ljn Th� k� XII.

C�ng nh� t�t c� c�c Th�p Ch�m kh�c c�n t�n t�i tr�n ��t nܧc ta, Th�p B� Nha Trang �ܮc x�y c�t theo l�i ki�n tr�c c� x�a c�a n�n v�n minh Ch�m. B�n th�p NJu �ܮc x�y b�ng g�ch nung, kh�ng c� v�i � gi�a, ngܩi Ch�m ch� ph�t m�t l�p "d�u r�i" t�c l� "d�u l�ng" (Dipt�rocarpus Chrispulaus L.) do m�t lo�i c�y th�n to v� r�t cao, hi�n nay, nh�ng lo�i c�y n�y v�n c�n trܧc m�t Ph�i D�u, c�ch th� x� Nha Trang 20 kilom�t. Khi x�p g�ch n�n, d�u r�i �ܮc ph�t l�n, (c� khi h� d�ng c� m�t �ܩng thay d�u r�i), ngܩi Ch�m ch�t c�i th�t nhi�u trong v� ngo�i th�p v� ��t l�a cho ljn khi g�ch d�nh li�n v�i nhau m�i th�i, th� m� qua h�n ngh�n n�m, c�i Th�p �y v�n tr� gan c�ng tu� nguy�t.

Th�p ch�nh t�c l� �n Poh Nagar ti�ng Ch�m "Poh Nagar c� ngh�a l� B� Ch�a m�t x�" x� n�y l� x� Kaulhara, x�a kia c�a ngܩi Ch�m, n�m v� ph��ng B�c, cao 23 m�t v� l�n nh�t �ܮc x�y c�t v�o th� k� IX (n�m 817 sau c�ng nguy�n), do �ng Pangha m�t v� thܮng th� c�a vua Harivarman I: N�i ��y ng�y x�a l� ch�nh �i�n c�a Th�nh Tr� Malada, Jenagr�ti Pangro l�i cho d�ng m�t b�c tܮng Bhagavati, n� th�n c�a x� Kauthara (Ph� Kh�nh) to�n b�ng ��.

Tr�n c�a v�o Th�p, c� b�c tܩng ch�m th�n Civa (1) r�t tinh vi, th�n c� b�n tay ch�n, ch�n ph�i ��p l�n ��u con th� Nandin v�a nh�y m�a ginta hai nh�c c�ng �ang th�i s�o "sanarai."

Trong th�p l� m�t ph�ng l�n h�nh chu�ng �p, th�nh tܩng cao ch�t v�t ljn t�n n�c, ch� c� m�t l�i c�a v�o duy nh�t. � ba ph�a, du kh�ch ch� � ljn 3 v�m ti�p nh�n ph�m v�t c�a ngܩi h�nh h��ng. Ch�nh gi�a �i�n th�i, kh�ng kh� l� m� ��c v� thi�u �nh s�ng ho�c do nh�ng l�n kh�i lu�n lu�n t�a t� c�c ��nh tr�m, du kh�ch s� th�y b�n th� b�ng �� c�m th�ch, tr�n �� c� tܮng n� th�n Kauthara. Qua d�ng v� c�a Poh Nagar Th�nh M�u, ch�ng ta c� th� h�nh dung �ܮc th�n Bhagavati (Th�n ban phܧc), m�t trong nh�ng bi�n d�ng c�a th�n Um� t�c l� Cakti c�a th�n Civa ho�c n�i c�ch kh�c "bi�n th� n� d�ng" c�a th�n Civa.

Gi�a kh�i h��ng nghi ng�t, v�i v� m� l� c�a �� n� trang l�ng l�y, tܮng ��. Thi�n Y Th�nh M�u Kauthara, Ƕi m� h�nh hoa sen �ang x�e n�, �ng �nh nh�ng h�t tr�n ch�u, xung quanh c� g�n l�ng c�ng r�c r� nh� x� c�. Nh�n t�ng qu�t, du kh�ch ph�i nh�n r�ng t�t c� nh�ng v� ��p �y l� cu�c thi th� t�i n�ng v� l�ng tin tܪng m�nh li�t c�a d�n t�c Ch�m.

Th�nh m�u ng�i x�p b�ng tr�n, c� t�t c� 10 c�nh tay (2). Hai c�nh tay tr�n du�i th�ng, b�n tay ǥt tr�n ��u g�i. L�ng b�n tay ng�a l�n tr�i nh� �ang ban b� m�t v�t g�, d�ng �i�u t� bi v� thanh th�n.

T�m tay ph� c�m nh�ng v�t tܮng tr�ng nh�: �o�n �ao, d�a c� c�n, m�i t�n, ng� voi, c�i d�i tr�ng, v� m�i gi�o v� c�i n�.

Th�nh n� m�c "x� r�ng," Ƕi m� "mukata," t�a l�ng tr�n m�t c�i d�a kh�c h�i v�n tua t�a, gi�ng mi�ng con qu�i v�t.

S� ch�p r�ng n�m 917, Thi�n Ho�ng Indravaraman III sai ��c m�t "kim tܮng" (3) (mukhalinga) cho Bhagavati.

N�m 965, Java Indravarman I cho d�ng m�t tܮng Um�, n� d�ng c�a th�n Civa m� ng�y nay du kh�ch c�n th�y Nj thay cho Kim tܮng.

Th�p Trung ��ng c�ng g�i l� �i�n ch�nh �ܮc x�y h�i th� k� XII, n�i Th�p �� b� h�y ho�i do s� x�m l�ng c�a ngܩi M� Lai n�m 774 v� �� �ܮc tr�ng tu n�m 784 do vua Satya Varman.

Th�p ph�a Nam x�y dܧi th�i Vua Hari Varman I (th� k� IX) c�ng nh� Th�p T�y B�o v� Th�p ph�a T�y (nay ch� c�n v�t t�ch).

Ng�y nay, ph�a sau th�p, du kh�ch th�y nhi�u ��ng g�ch c�n l�i c�a nh�ng th�p c� �� �i�u t�n v� m�t t�m bia l�n b�ng ch� H�n do (4) Thܮng th� b� l� tri�u vua T� ��c ph�ng so�n, ng�y 20 th�ng 5, T� ��c n�m th� 9 (1856) bia d� �ng Nguy�n Qu�nh, Th�ng ch�nh phi s� �i�u l�nh Kh�nh h�a b� ch�nh d�ng.

Bia n�y ghi l�i s� t�ch ly k� c�a Poh Nagar "B� Ch�a m�t x�" m� ngܩi Vi�t quen g�i l� Thi�n Y Th�nh M�u ho�c "��c B� thi�n Y A Na" nh� sau:

T� ng�n x�a, m�t ng�y xa x�i l�m, v� l�ch s� kh�ng c� ghi ch�p r� l� ng�y n�o, t�i l�ng ��i An, thu�c t�nh Ph� Kh�nh ng�y nay, Thi�n Y Th�nh M�u gi�ng tr�n t�i n�i Ch�a. N�i n�m k� c�n n�i C� Huynh, ph�a ��ng gi�p bi�n c�. V�ng n�y hoa n� b�n m�a, tr�i ng�t quanh n�m, ��ng l� m�t c�nh thi�n ti�n n�i h� gi�i.

Gi�a c�nh thanh b�nh an l�c �y, c� c�p v� ch�ng kh�ng con, s�ng hiu qu�nh trong m�t m�i tranh t�i ven r�ng. V� ch�ng �ng l�o chuy�n tr�ng d�a (5) Nj s�ng Ƕ nh�t.

M�t vi�c hai �ng b� r�t Nj �, khi d�a ch�n, thܩng hay b� m�t tr�m, v� ch�ng �ng l�o quy�t t�m r�nh b�t cho b�ng �ܮc ��a tr�m d�a.

M�t ��m, dܧi �nh tr�ng thanh sau nhi�u ng�y r�nh r�p, v� ch�ng �ng l�o b�t qu� tang m�t c� b� �� h�i c�m tr�n tay m�t qu� d�a.

B� c�t v�n, c� b� cho bi�t m�nh s�ng c�i c�t l�c lo�i t�i v�ng n�y. Th�y di�n m�o d� th��ng, thay v� ph�i tr�ng ph�t, v� ch�ng �ng l�o �em v� nu�i dܫng, n�ng niu nh� con ru�i. C� b� �y ch�nh l� "Thi�n Y ti�n n� h�a th�n."

M�t ng�y, l�ng ��i An b� nܧc l�t. C�nh v�t quanh v�ng bao ph� m�u nܧc tr�ng x�a. Thi�n Y bu�n b� ng�i nh�n c�nh r�ng n�i �m ��m, ng�m ng�i nh� c�nh c� ngܩi x�a tr�n ti�n gi�i. � khu�y kh�a s� nh� nhung, Thi�n Y �� h�i hoa qu� v� lܮm �� l�m m�t c�nh gi� s�n (non b�) Nj ng�m.

B�c m�nh v� n�n h�ng th�y, �ng l�o sinh ra cau c�, l�i th�y Thi�n Y c� su�t ng�y ��a ngh�ch h�n nhi�n, n�n qu� m�ng n�ng l�i. H�i h�n v� �� l�m bu�n l�ng dܫng ph� v� m�t ph�t thi�u suy ngh�, Thi�n Y bi�n m�nh v�o m�t kh�c tr�m �ang b� nܧc cu�n Nj tr�i gi�t ljn m�t n�i v� ��nh.

Sau nhi�u ng�y l�nh ��nh tr�n m�t bi�n, kh�c tr�m tr�i t�p v�o b� B�c H�i thu�c ��a ph�n Trung Qu�c.

D�n ch�ng t�i b� bi�n th�y kh�c g� tr�m, m�i x�m nhau l�i khi�ng v� d�ng, nh�ng c� ��ng ��o m�y kh�ng t�i n�o x� d�ch n�i kh�c g� ��ng n�i ljn chuy�n khi�ng �i. Cho l� m�t chuy�n k� l�, d�n ch�ng trong l�ng x�n xao b�n t�n v� tin n�y th�p ljn t�n Kinh ��. Th�i k� �y, Ho�ng lj Trung Qu�c ch� sinh c� m�t ��ng Cung Th�i T� di�n m�o kh�i ng�, tu�i �� hai m��i v�n ch�a ch�n �ܮc ngܩi b�n tr�m n�m v�a �. Ch�ng chu du kh�p nܧc, nh�ng kh�ng c� m�t thi�u n� n�o c� di�m ph�c �ܮc ch�ng Nj m�t ljn.

Tin v� kh�c g� l� l�ng ljn tai th�i t�, cho l� m�t s� l�, ch�ng xin ph�p m� cha ljn t�n n�i quan s�t v� khi ljn n�i, ch�ng �� ch�ng ki�n trܧc m�t c�nh ngܩi ��ng ngh�t quanh kh�c g� nh�ng d� c� g�ng ljn bao nhi�u c�ng kh�ng th� lay chuy�n n�i.

T�c gi�n, Th�i T� ra l�nh cho m�i ngܩi ��ng ra xa Nj ch�ng xem kh�c g� th� n�o m� c� s�c n�ng d� thܩng nh� th�.

K� di�u v� l� l�ng thay, khi ch�ng lu�n hai tay qua kh�c tr�m Nj nh�c l�n, th� ch�ng l�i ��a �ܮc b�ng l�n cao m�t c�ch r�t nh� nh�ng. Th�i T� cho r�ng kh�c tr�m c� nhi�u ph�p l� n�n ch�ng ra l�nh ch� v� Kinh r�i ch�n m�t n�i thanh khi�t trong Ho�ng Cung Nj c�t gi� t� t�.

C� m�t ��m, tr�n tr�c m�i kh�ng ng� �ܮc, Th�i T� ��nh ljn th� ph�ng Nj xem s�ch. Bܧc nh� qua vܩn Thܮng Uy�n, ch�ng r�t kinh ng�c th�y m�t b�ng giai nh�n c�c k� di�m l� �ang r�o bܧc gi�a mu�n hoa dܧi �nh tr�ng khi m� khi t�. Nghe ti�ng Ƕng, b�ng �y v�i v�ng ch�y tho�t v� ph�a Ho�ng Cung r�i bi�n m�t. Vi�c x�y ra qu� Ƕt ng�t v� mau l�, Th�i T� r�t LJi ng�c nhi�n v� n�i ��y kh�ng c� cung t�n sao c� b�ng giai nh�n th�p tho�ng?

Sau nhi�u ��m c� t�m r�nh r�p, m�t ��m n� Th�i T� ch�p �ܮc giai nh�n trܧc khi n�ng s�p thu h�nh bi�n v�o kh�c tr�m.

Thi�n Y k� l�i ti�u s� c�a m�nh cho Th�i T� nghe v� y�u c�u �ܮc s� che ch� c�a ch�ng. Khi g�p Thi�n Y cho l� duy�n ti�n ��nh, ch�ng say nhan s�c y�u ki�u c�a Thi�n Y n�n ��nh b�o xin y�t ki�n vua cha t�u l�i s� t�nh, xin vua cha ch�p thu�n cu�c h�n nh�n v�i Thi�n Y Ti�n N�.

V� th��ng con, nh� vua cho m�t th�y tܧng s� gi�i nh�t Trung Qu�c Nj xem thu�n l�i hay b�t thu�n v� cu�c h�n nh�n c�a con m�nh v� Thi�n Y. Sau khi �o�n s�, th�y tܧng ti�t l� cho vua bi�t Thi�n Y v�n l� ti�n n� gi�ng tr�n v� Th�i T� �ܮc k�t h�n v�i n�ng l� m�t �i�m l�nh cho Trung Qu�c.

Th� l� h�n l� �ܮc c� h�nh theo nghi l� c�a ho�ng gia. To�n th� d�n ch�ng Trung Qu�c h�n hoan �n m�ng khi ti�p nh�n �ܮc tin l�nh n�y.

Sau m�y n�m ph�i h�p v�i Th�i T�, Thi�n Y sinh h� �ܮc m�t con trai t�n l� Tri v� m�t g�i t�n l� Qu�.

�ang s�ng trong cu�c ǩi nhung l�a trong cung v�ng �i�n ng�c, nh�ng m�t ng�y, Thi�n Y ch�nh l�ng nh� ljn c� h��ng, l�ng ��i An n�i dܫng ph� v� dܫng m�u �ang s�ng kh� h�o trong nh�ng ng�y t�n. V� qu� nh� th��ng, Thi�n Y quy�t tr� v� qu� c� n�n c�ng hai con bi�n m�nh v�o kh�c tr�m vܮt ra bi�n v� n��ng theo �ܩng c� tr� v� l�ng ��i Ai.

V� ljn n�i th� than �i! cha m� gi� �� khu�t b�ng. L�ng hi�u th�o d�ng tr�o, Thi�n Y s�a sang l�i m�i tranh �� s�p ǰ v� d�ng m�t ng�i ch�a, Nj ng�y ng�y h��ng kh�i dܫng ph� v� dܫng m�u.

T� khi tr� l�i l�ng c� ��i An, Thi�n Y gi�p �ch r�t nhi�u d�n ch�ng trong v�ng �ܮc m�i ngܩi qu� m�n. Thi�n Y t� tay t�c l�y tܮng c�a m�nh r�i �em ǥt l�n ch�t n�i v� trong m�t bu�i sang tinh s��ng, Thi�n Y l�ng l� r�i b� d�n ch�ng th�n y�u l�ng ��i An c�ng hai con tr� v� Ti�n Gi�i.

T� ng�y v� c�ng hai con b�ng nhi�n b� �i b�t v� �m t�n. Th�i T� v� c�ng bu�n b�. �t l�u sau, vua cha b�ng h�, Th�i t� ph�i l�n ng�i tr� v� Trung Qu�c.

S�p ǥt xong vi�c tri�u ch�nh. T�n Qu�n m�i ngh� ljn vi�c �i t�m v� con. Nh� l�i nh�ng gi� ph�t h�nh ph�c s�ng b�n nhau, Thi�n Y thܩng nh�c nh� ljn qu� h��ng c�a n�ng, l�ng ��i An thu�c nܧc thi�n Th�nh, n�i phong c�nh xinh t��i, hoa tr�i b�n m�a n� r�, �ng ra l�nh chu�n b� m�t Ƕi chi�n thuy�n h�ng h�u h� t�ng, vܮt tr�ng d��ng, nh�m hܧng Chi�m Th�nh.

Khi chi�n thuy�n c�a Trung Qu�c ljn h�i ph�n Chi�m Th�nh nh� vua sai s� gi� v�o g�p vua Chi�m Th�nh b�y � ��nh �i t�m v� con c�a m�nh hi�n c� ng� t�i l�ng ��i An.

Nh�ng v� �ch v� Thi�n Y v� hai con kh�ng c�n � t�i l�ng ��i An n�a.

Vua Trung Qu�c b� th�t v�ng v� t�nh nghi d�n ch�ng Chi�m Th�nh c� t�nh d�u Thi�n Y n�n m�i g�i m�t t�i h�u th� ��i � n�i trong ba ng�y d�n ch�ng Chi�m Th�nh ph�i �em n�p Thi�n Y v� hai con c�a n�ng. Qu� h�n, �ng s� ra l�nh cho qu�n Trung Qu�c ǰ b� t�n s�t kh�p v�ng ��i An.

Ph�n u�t v� th�i Ƕ �e d�a c�a Trung Qu�c, to�n th� d�n Chi�m r�o ri�t chu�n b� m�t cu�c ch�ng x�m l�ng, quy�t li�u ch�t, kh�ng cho qu�n T�u ǰ b�.

Ng�y th� ba �� ljn. B�u tr�i �m ��m th� l��ng bao ph� quang c�nh v�ng ��i An nh� b�o hi�u m�t cu�c t�n s�t r�ng r�n s�p khai di�n.

Ng� tr�n thuy�n r�ng, vua Trung Qu�c v� n�ng l�ng mu�ng g�p m�t v� con v� c�m gi�n quan qu�n Chi�m ng�o m�n, �ng ra l�nh cho to�n qu�n ǰ b�.

Th� l�, gi�a ti�ng tr�ng gi�c qu�n v� ti�ng h� h�t vang d�y n�o Ƕng m�t v�ng bi�n c�, �o�n chi�n thuy�n Trung Qu�c tua t�a kh� gi�i, h�ng h� lܧt v�o b�.

V�a l�c qu�n Ƕi hai b�n s�p l�m chi�n th�nh l�nh Thi�n Y c�ng hai con hi�n xu�ng, ��ng tr�n ��nh n�i Ch�a, c� g�ng ng�n c�n cu�c binh �ao. Nh�ng m�t khi ba qu�n �� say m�u chi�n ��u th� nh�ng l�i k�u g�i h�a b�nh c�a Thi�n Y d� c� tha thi�t ljn m�y, c�ng ch�ng ai quan t�m ljn.

� tr�nh m�t cu�c chi�n tranh t�n kh�c. B�ng ph�p m�u, Thi�n Y l�m s�ng gi� n�i ba ��o, c� t�nh g�y tr� ng�i cho �o�n chi�n thuy�n Trung Qu�c kh�ng ǰ b� �ܮc. Kh�ng ng� s�c m�nh c�a s�ng to gi� l�n l�m chi�n thuy�n va ch�m ph�i nhau n�n �� c� m�t s� l�n v� tan, ch�m s�u dܧi ��y bi�n.

Bu�n v� n�i v� con th�t l�c ch�a t�m ra �ܮc, l�i d�n d�p th�m c�nh thi�n tai g�y th�t b�i, vua Trung Qu�c gieo m�nh xu�ng gi�ng nܧc, mang theo m�i h�n t�nh kh�ng bao gi� tan xu�ng tuy�n ��i.

B�ng ho�ng v� �� tr�t l� tay g�y th�m h�a cho ch�ng, Thi�n Y ch� c�n ��ng tr� nh� h�n ��, ngh�n ng�o nh�n theo �o�n chi�n thuy�n x� x�t c�n x�t l�i �ang ho�ng h�t t�m �ܩng t�u tho�t.

Trܧc c�i ch�t c�a vua cha, ��a con trai duy nh�t c�a Thi�n Y bu�n r�u l�ng l� ra �i ljn m�t v�ng r�ng n�i �m u r�i sau quy t�ch t�i ��.

Ph�n Thi�n Y v� ngܩi con g�i l�u l�i ��i An v� m�i bu�i chi�u t�, d�n ch�ng l�ng ��i An thܩng th�y b�ng n�ng v� con ��ng tr�n ch�t n�i cao, ng� ra bi�n Nj mong t�m l�i h�nh b�ng ngܩi x�a. Nh�ng m�t b� ph�ng l�ng ch� c�n l�u l�i nh�ng c�t bu�m v� m�nh thuy�n b� ǡm. M�t th�i gian sau, Thi�n Y v� con g�i NJu quy thi�n t�i n�i �y.

Hi�n nay, du kh�ch c� d�p �i ngang qua c�u X�m B�ng Nj vi�ng Th�p B�, s� th�y gi�a gi�ng s�ng l� nh� nhi�u kh�i �� tܪng tܮng nh� nh�ng ��nh c�t bu�m v� m�i thuy�n. Tr�n nh�ng kh�i ��, c� kh�c nhi�u ch� Ch�m, v� g�n ��y, c� m�t ng�i Ch�a nh�, h��ng kh�i quanh n�m. �� l� H�n Ch�, n�i v� Thi�n T� Trung Qu�c v� ba qu�n b� tr�n cu�ng phong c�a Thi�n Y, �� v�i m�nh dܧi b� s�u. Nh�ng c�t bu�m v� m�i thuy�n c�n nh� tr�n m�t bi�n l�u ng�y bi�n th�nh �� l�u l�i di t�ch ljn ng�y nay.

T� ng�y Thi�n Y v� con quy thi�n th� ngo�i H�n Y�n thܩng x�y ra nhi�u ph�p l�. D�n ch�ng trong v�ng th�nh t�m c�u kh�n NJu �ܮc �ng nghi�m.

� t� l�ng s�ng b�i Thi�n Y �� c� c�ng c�u nܧc (nh�ng c� bi�t ��u N�ng �m h�n su�t ǩi v� �� v� t�nh gi�t h�i ch�ng n�ng), Chi�m V��ng cho x�y c�t NJn th� v� c� ngܩi ph�ng s� kh�i h��ng.

T��ng truy�n r�ng ng�y x�a, v�o d�p ng�y v�a c�a Thi�n Y m�i n�m, c�y c�i trong vܩn quanh Th�p B� NJu sinh tr�i ng�t. D�n ch�ng kh�p n�i ǰ v� h�nh h��ng r�t ��ng ��o. C� ljn c�m th� trong v�ng c�ng qui t� xung quanh Th�p dܩng nh� tri�u b�i v� linh th�n.

Vi�t s� ch�p: Khi vua Gia Long (1802-1820) b�t NJu l�n ng�i �� phong t�ng Thi�n Y tܧc hi�u: "H�ng Nh�n Ph� T� Linh. �ng Th��ng �ng Th�n" (ngh�a l� m�t v� th�n cao c�, x� t�i, ban �n huy�n b� linh di�u v� �ܮc m�i ngܩi t�n tr�ng). Nh� vua cho m� 3 ngܩi trong d�n v�ng C� Lao Nj l�m th� t�, ng�y ljn qu�t tܧc kh�i h��ng trong NJn. L�ng C� Lao nay v�n c�n, d�n c� tr� m�t, c�ng ng�y c�ng ph�t ��t � c�a bi�n s�ng C�i trܧc m�t �i�n Poh Nagar.

Huy�n tho�i tr�n ch� l� vi�c s�u t�p nh�ng k� ni�m tܪng tܮng v� th�n tho�i ��o B� La M�n, chung quanh n� th�n UMA, th�m v�o ��, vi�c x�m nh�p c�a chi�n thuy�n M� Lai n�m 774. �n khi ngܩi Vi�t Nam ljn, thi�n nam t�n n� m� ��o, v�i �c tܪng tܮng c�a ngܩi ph��ng B�c, t�o nh�ng m�u chuy�n ti�n c�ch th�m nhu�n c�a ��o L�o.


[Back to Top]