NHN NM INH SU,
BN V CON TRU TRONG VN HC
V NGH THUT DN GIAN VIT NAM

NGUYN BO TNG

"Tru i ta bo tru ny
Tru ra ngoi rung tru cy vi ta...."

Ting gi tht thn thit v m p l s Ǣm thm khng phi ch gia con ngܩi v Ƕng vt, nhng l tnh gia bn b cng chung vt v nng ma.

Ngܩi nng dn v con tru l bn b, l cng chia ngt s bi trong kt qu lao Ƕng:

"Bao gi cy la cn bng
Th cn ngn c ngoi ng tru n."

Hnh nh con tru trong vn hc dn gian sm tiu biu cho hnh nh ngܩi nng dn cn c lao Ƕng, chu thng chu kh. cng l mt cnh tr rt ti p, mang sc thi tr tnh ca ngܩi lao Ƕng ng qu Vit Nam:

"Trn ng cn dܧi ng su
Chng cy, v cy, con tru i ba."

Cm ngh ca ngܩi nng dn Vit Nam tht gin d v chn thnh, nhng cng tht su sc. Ni v s gn b ca mnh vi lng qu thn thng ngܩi nng dn Vit Nam mܮn hnh tܮng con tru:

"Tru ta n c ng ta"
hay
"Tru ng no n c ng y."

Nhng ti liu kho c hc pht hin Vit Nam, trong cc di ch kho c hc t thi i cch y hn mt vn nm, tm thy xng tru bn cnh nhiu loi xng th khc. C th l nhng xng tru rng m ngܩi xa bt ܮc, nhng d sao, iu cng ch r cha ng chng ta ngy xa bit ljn loi tru. T thi i Hng Vng dng nܧc, theo cc th tch cn ghi chp li, t tin chng ta bit ljn mt loi hnh canh tc nng nghip kh Ƕc o gi l "thy nu." Ngܩi xa tho nܧc vo rung, ri cho tru by dm thnh bn v cy la. Do , nܧc ta t rt sm xut hin mt loi hnh nng nghip c s hin din ca con tru.

Nng nghip cng pht trin, vai tr con tru trong sn xut, trong ǩi sng cng thm quan trng. Tru tr thnh ngun sc ko ch yu cho vic cy ba. Vic s dng cy ba v thun ha cho tru ko cy ba l mt bܧc tin b trong k thut sn xut nng nghip ti nܧc ta. Sc ko ca tru lm cho con ngܩi khi cc nhc, khi phi dng cuc vt v. Din tch gieo trng nh ܮc m rng, nng xut la cao hn nh cy xi nhiu ln. Ngn ng xa ca ng cha ta xc nh "Con tru l u c nghip." Vn l c dn nng nghip trng la nܧc, nn ng cha ta hiu r gi tr v yu qu con tru. V cng chnh v l , con tru sm hin din trong ǩi sng vn ha v tinh thn ca ngܩi Vit.

Mt phong tc kh ph bin trong ngy Tt Nguyn n Vit nam l vo sng mng mt Tt, sau khi cng ng b, Thn, Pht, mt trong nhng chic bnh chng u tin ca nm mi ܮc dnh phn cho con tru. y l mt nt vn ha truyn thng ca dn tc ta, biu hin s bit n i vi c Thn Linh, Ngܩi v Vt, gip cng sc cho cuc sng.

Ti mt vi lng nng thn ng bng sng Hng min Bc, ng bo sng Cu Long min Nam vn cn gi tc thi tru, chi tru, ua tru. lng Bch La (H Ty) c l hng nm chn ra 20 con tru khe v p nht, cho ung rܮu ri chi nhau. Ti Vng Tht Sn (By Ni) An Giang, c hi ua tru bng cch cho tng i tru ko ba trn mt tha rung, xem cp no ko nhanh nht.... Tc chi tru cn ܮc th hin trn nhng nt chm g ti nh x Lin Hip (H Ty) vo th k XVII. i tru ang chi ܮc ngh s iu khc tht Ƕc o, trong t th ging co bt phn thng bi, i sng hai con nh quyn cht ghm gi nhau. Phi tht yu mn con tru v hng ngy tip xc vi tru trong sinh hot sn xut nh th no, nhng ngh s ca t tin xa xa mi th hin thnh cng nhng tc phm ngh thut nh vy.

Cng t ngy xa, con tru tr thnh bn thn ca ngܩi nng dn Vit Nam. Trong nhiu ln iu dn ca Bc, Trung, Nam c iu l bi ca gi ngh (tru con), gi tru... Trong kho tng ca dao bnh dn, dn ca rt phong ph ca chng ta, chng ta thܩng gp hnh nh con tru.

Con tru trong vn hc dn gian mang sc thi ca kht vng m no, ha bnh. Bao nhiu vt v gian trun, bao ǡng cay, kh cc, nng dn Vit Nam vn khng ngng mt kht vng hnh phc, thanh bnh.

Cnh thanh bnh ng qu Vit Nam, c l khng cnh no p bng bui chiu h gi mt trn bi c rng hay trn b cao gi lng, cc tr mc ng chn tru vui chi a nghch, va th tru n c, va ci trn mnh tru th diu thi so. Sinh hot, vui chi hn nhin ca m mc ng ni thn d gi hng sng tc cho ngh s v thnh tranh.

D dm lm sao khi ngܩi ta v cc em chn tru: Ai bo chn tru l kh, khng chn tru sܧng lm ch - u ti Ƕi nn m nh lng che tay cn cnh tre nh roi nga." Hnh nh ܮc th hin trn tranh dn gian ng H bng mt em b mnh trn ng kh, nm nga thoi mi trn mnh tru, tay cm si giy buc chic nn m lm diu, th bay lܮn trn u em nh lng che, rt ph hp vi cu "v thu phong nht thc" (ngha l mt cnh tung bay theo gi thu) ph ha trn tranh.

i li cnh ny l tranh v mt em mc ng cng mnh trn ng kh, ngi vt vo xp bng trn mnh tru thi so. Pha trn u em c mt tu l sen xe rng nh chic lng che. Ting so ca em thi vi vu ngn vang nh ha cng vi ting so diu th trn cao ca cc bn chn tru khc lm con tru em ang ci cng phi nghnh c, ngܧc mt, vnh tai ln nghe. Gc bc tranh NJ ch: "H dip ci thanh thanh" (ngha l: lng xanh l sen).

Bc tranh "Nng Nhn" (ng H) cng mt s bc tranh khc v li cnh ngܩi nng dn v con tru ngh ngi sau lc lm vic, chung quanh l nhng chic cy, chic ba va ܮc tho ra, ngܩi nng dn va ngh, va qut m hi, trong lc con tru ang thong th nhai c.

Tranh "Bn Canh Nng" (Hnh Trng) l mt ha phm kh sinh Ƕng v sinh hot ni thn d nܧc ta. Cnh trn l xay la, gi go, nui gia cm, ܮc ngn cch bi chic cng lng lp tranh l cch ng qu, gieo m, cy la, tt nܧc, pha dܧi tranh l hai con tru mt con cy mt con ba. Ton cnh ni ln sc lao Ƕng cn c ca nng dn ta, trong con tru ng gp mt phn quan trng.

im li hnh nh con tru trong vn hc dn gian Vit Nam, chng ta hiu thm tm tnh ca ng cha ta xa, cng hiu thm s gn b ca con tru trong cuc sng ca ngܩi nng dn Vit Nam. Mc d, hin ti ngnh khoa hc k thut tin tin pht minh ra my cy, my bm... cho ngnh nng nghip, nhng trong qu kh ca vn ha truyn thng dn tc, con tru tng tn ti bng mt nt su m, n mang dng dp ca ngܩi nng dn Vit Nam cn c lao Ƕng v nhng kht vng v cuc sng hnh phc, m no, thanh bnh.

| Issue 602 | VIET Magazine Home Page | Online Subscription |